Zemheri ayı ne zaman başladı? Ne zaman çıkıyor?
Zemheri kış aylarında araştırılan konular arasında. Kış mevsiminin en şiddetli zamanları, vatandaşlar tarafından 'Zemheri' olarak adlandırılmaktadır. Aralık ayında başlayan ve ortalama 40 gün süren Zemheri döneminin ne zaman başladığı ve ne zaman biteceği, vatandaşların merak ettiği ve araştırdığı konu olarak dikkat çekmektedir. Peki zemheri ayı ne zaman başladı? Ne zaman çıkıyor?
Zemheri kış mevsiminin en şiddetli zamanı olarak bilinmektedir. Zemheri erbain ve hamsin olarak ikiye ayrılıyor. 22 Aralık ile 21 Mart arasındaki bu dönem yılın en soğuk olduğu 3 aya denk geliyor. Miladi takvime göre yılın en soğuk olduğu dönem kabul edilen erbain (zemherir), 40 gün sürüyor. Hamsin dönemi ise 50 gün. Bu 90 günlük soğuk döneme zemheri adı veriliyor.
Zehmeri, Arapça kış anlamına gelen "zem" ile Farsça uğultu anlamındaki "harir" kelimelerinin birleşmesi ile oluşmuştur.
Halk tarafından 22 Aralık ile 30 Ocak arasındaki 40 günlük dönem, zemheri ayı olarak ifade ediliyor. Zemherinin en belirgin özelliğinin ise bir kısmı sonbahara bir kısmı ise kışa benzediği için sıcaklık dalgalanmasının fazla olması olduğu söyleniyor.
Meteoroloji uzmanlarına göre, zemherinin ilk yarısında hava sıcaklıklarında dalgalanmalar yaşanır. 17-18 derece olan sıcaklıklar birkaç gün sonra 4-5 dereceye kadar iner. Dolayısıyla zemheri ayı hastalıkların fazlaca görüldüğü aydır. Kış, eski dilde zemheri ismiyle de anılırdı.
Gecelerin en uzun, gündüzlerin ise en kısa olduğu 22 Aralıkla başlayıp 30 Ocak’ta sona eren kırk günlük süreye erbain veya zemherir denir. Ülkemizde kışın en şiddetli geçtiği zemherirde, eskinin tecrübe sahipleri soğuk tepeden iner derlerdi. Onun için açıkta kalan canlılarda ölüm olayları zemherirde daha çok yaşanır.
30 Ocak’ta zemherinin sona ermesiyle 31 Ocak’ta hamsin başlamış olur. Atalarımızın ifadesiyle hamsinde soğuklar yukarıdan değil yandan gelir. Onun için “hamsinde taş taşa kuştu olur” ifadesi her fırsatta tekrarlanır. 40 gün devam eden erbain ve 50 gün süren hamsinin toplamı 90 gün etmektedir. 31 Ocak’ta başlayan hamsin 21 Mart’ta sona ermiş sayılır.
Artık bu tarihte havalar hızla ısınmaya ve ilkbahar mevsimi her yerde en açık ve en belirgin bir şekilde kendini göstermeye başlar. Hamsinde ne kadar zemherir kadar şiddetli soğuklar olmasa da “Hamsin, ocakta tenceren donsun” sözü bizlere miras kalmıştır. Sayılı olan doksan günlük kış mevsimi, yani zemherir ve hamsini içine alan üç aylık süreyi çok dikkatli bir şekilde geçirmeye çalışmalıyız.
Yine eskilerin uzun tecrübesiyle sabittir ki 12 gün arası denilen zemherin son altı günü ile hamsinin ilk altı günü kış mevsiminin en şiddetli soğuklarının yaşanmış olduğu sayılı günlerdir. Bu tarihler arasında yola çıkmanın ölümle sonuçlanacağı eskiden sık sık dile getirildi. Hamsinin içinde cemreler vardır. Cemre sıcaklık demektir. Birer hafta arayla 20 Şubatta havaya, 27 Şubatta suya ve 5 Mart’ta da toprağa düştüğü ifade edilen cemreler ile havalar günden güne ısınır. Cemrelerin toprağa düşmesiyle buzlanmalar ve kar yağışları artık gerilerde kalmış ve baharın ılık ve taytı-yüzü her yerde görülmüş olur.
Şimdilerde insanlarımızın pek çoğu ne zemherirden, ne hamsinden, ne cemrelerden en ufak yollu haberdar değildir. Herkes yıl 12 ayın ve dört mevsimin dışında kalan hiçbir şeyle en ufak yollu olsun ilgi duymaz. Dünyaya ait hayatında asla lazım olmayan bilgi beynini dolduran zamanımız gençleri, ölümsüz olan ebedi hayatlarına ait en lüzumlu bilgileri dahi öğrenme gereği duymamaktadır. Dünyanın futbolcularını veya şarkıcılarını en ince teferruatına kadar öğrenen ve beyinlerini onlara dolduran Müslüman’ın on sahabenin adını sayamaması, Osmanlı padişahlardan sıra ile altı-yedi tanesini tereddütsüz ifade edememesi bizce bir eksikliktir.
Dünya ve ahiret için yararlıları öğrenme gayreti içinde olmalıdır. Esasında Müslümanlar hem hicri yılı ve aylarını, hem de atalarımız ve dedelerimiz tarafından uzun tecrübe mahsulü olan karakış, zemherin, hamsin, on iki gün arası gibi belirli günleri ve tarihleri öğrenmeleri faydalı olur. Kış mevsimiyle ilgili tekerlemeler ve atasözleri de vardır bizim tarihimizde mesela bunlardan birkaç örnek: “Hamsin, ocakta tenceren donsun!”, “Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır”, “Mart martladı tavuk yumurtladı”, “Korkulur ebrulun beşinden, öküzü ayırır eşinden” gibi daha bazı tekerlemeler yeri geldikçe söylenir.
İçinde bulunduğumuz ve bugünler de ayak basmış olduğumuz kırk gün sürecek olan erbain veya zemheri yılın en soğuk günlerini oluşturur. Ülkemizin büyük bir bölümün de şiddetli soğuklar, buzlanmalar ile kar yağışlarının devam ettiği bugünler de sağlık sorunu yaşamamak için dikkatli olmaya özen gösterilmelidir.
