Baþkan Obama için takdir yetkisini kullanýp Þam’ý vurmak, daha kolaydý... Asýl zoru Amerikan siyasetindeki kilitlenmeyi aþmak. Siyasi kilitlenme o kadar vahim ki, ABD devletinin bir hafta sonra kepenk kapatma ihtimali güçleniyor... Yine Kongre... Yine Kongre’de kilitlenme ve yine Obama Kongre’yi geçemiyor. 1 Ekim’den baþlayarak ABD devlet kurumlarý yeni bütçe olmadýðý için kapanabilir ve binlerce çalýþan zorunlu ücretsiz izine çýkartýlabilir.
ABD Baþkanlýk seçimi dört yýlda bir yapýlýr ama Meclis ve Senato iki yýlda bir seçime gider. Meclisin hepsi, Senato’da ise altý yýlý dolduran yaklaþýk üçte bir üye, iki yýlda bir seçime gider. Son 2012 seçiminde de Obama baþkan seçildi, Senato Demokratlarda kaldý, ama Meclis, muhalif Cumhuriyetçiler’in elinde. Meclis ile Senato ayrý telden çalýnca, bütün iþler yatýyor.
Obama ilk baþkanlýk zamanýnda -herkese saðlýk sigortasý- diye ortaya çýkmýþtý. Aslýnda toplumsal fayda taþýyan bir projeydi. ABD’de kiþinin saðlýk sigortasý olmamasý, ölümle burun buruna yaþamak gibi birþey. Mutfakta soðan doðrarken elin kesilse, acil servise gitsen, sigortan yoksa maliyet en az iki bin dolar. Daha aðýr bir durum ya da sürekli tedavi lazýmsa, abartýsýz yüzbinlerce dolar.
Ancak -herkese saðlýk sigortasý- iþletmelerin maliyetini artýrýyor, ve bireye çok karýþýyor. Merkezi otoritenin federal hükümetin -þöyle yapýn, böyle yapýn- demesini her Amerikalý olumlu karþýlamýyor. Muhalefet de bu mevzudaki rahatsýzlýðý kavradý ve -sigortaya hayýr- kampanyasý baþlattý. Mesela, iddiaya göre hastalýkla ilgisi olsun, olmasýn doktor bireye bu sigorta þartý olarak soracakmýþ: Cinsel hayatýnýz ne durumda? Kaç partneriniz var? Cinsiyetleri ne ? Bu sorular zaten -devlet- konusunda alerjisi olan Amerikalýyý hepten çýldýrtýr. Ya da her bireyin saðlýk kayýtlarýný merkezi bilgisayar sistemine almaktan söz ediyorlar. Muhalifler de -ABD kendi devlet sýrrýný Wikileaks’den Snowdan’dan koruyamýyor, bizim özel bilgilerimizi mi koruyacak- diye ayaklandýlar.
Ve bu ara Cumhuriyetçi muhalefet sigortaya karþý bir çare düþündü: 1 Ekim yeni bütçe zamaný. Bütçeyi geçirmeyelim. O zaman devlet týkanýr, saðlýk sigortasýna da para gitmez ve sigorta felç olur.
Cumhuriyetçiler -saðlýk sigortasý faslýný kapatýn, bütçeyi geçirelim- dediler. Demokratlar -asla- diyor. Bu itiþme aslýnda pire için yorgan yakmak. Saðlýk sigortasýný durduracaðýz diye bütün devleti kapatacaklar. ABD’de ödeneði, bütçesi yoksa bir kurum tek bir gün açýk kalamaz. Hemen kapatýrlar, çalýþanlarý da eve yollarlar. Fazla mesai, örtülü ödenek, idare, öbür yýlýn hesabýndan virman, ya da bir yolunu çaresini bulmak yok. O gün para yoksa, iþ de yok, dükkan kapanýr.
Bu arada siyasi itiþme, ABD Hazinesi’nin borç ödeme yetkisini durdurabilir. Hazine parasý olsa bile yetki olmadýðýndan vadesi gelmiþ borcu ödeyemeyebilir... Ve gelsin: Temerrüt, iflas... Yalnýzca ABD’yi deðil, dünya ekonomisini de karýþtýracak bir durum.
Þimdi bir mucize olur da düðüm çözülmezse, 1 Ekim’den baþlayarak ABD devlet kurumlarý kepenk kapatacaklar. Bu durum yýlbaþýndan beri aralýklarla yaþandý, ama kýsmi bütçe kýsýntýsý vardý ve bazý hayati olmayan bakanlýk çalýþanlarý ve taþra teþkilatý birkaç hafta ücretsiz izne çýkartýldý. Ýzin ama, çalýþmadýðýn günlerin parasýný da alamýyorsun.
Normalde bu kýsýntýlarýn ulusal güvenlik alanýný muaf tutmasý gerekiyor, ama geçen yaz ABD Hava Kuvvetleri -benzin parasý yok- diye bombardýman filolarý dahil çoðu filoyu ve pilotu eðitim uçuþuna çýkartmadý. Þimdi ise durum daha vahim, çünkü geçici deðil, sürekli bir parasýzlýk durumu var. Yani askerler para almasalar da iþbaþý yapacaklar. Bu arada dünyada bir yerde kriz koparsa, ABD ordusu yine harekat yapabilir, ama veresiye defterine yazarak ve maliyete dikkat ederek yapabilir: Atýlan her füze, þu kadar para...
ABD de geçmiþte te devlet kepenk kapattý ama en uzunu 21 gün sürdü. Bu kez hem çatýþma derin, hem de taraflar uzlaþma köprülerini çok kolay uçurdular. 2014 te araseçim var. O seçimde kendisini göstermek ve 2016’da Baþkan adayý olmak isteyen siyasiler de bu krizin üzerine benzinle gidiyorlar. Gidiþat iyi deðil.
