Türkiye Cumhuriyeti’nin 1 Kasým 1923’teki ilk hükümetinden, 18 Kasým 2002’de AK Parti’nin iktidara geldiði 79 yýlda 57 hükümet deðiþti.
Ortalama hükümet süresi 16 ay 18 gün!
***
Daraltalým…
CHP’nin ‘tek parti’ olduðu 1923-50* arasýndaki 26.5 yýlýn ilk 14 yýlýnda Ýsmet Ýnönü 7, Fethi Okyar (5 aylýk) bir hükümet kurdu.
Sonraki 12.5 yýlda 7 baþbakan tam 10 hükümet kurdu.
Ortalama hükümet süresi 15 ay, yani 1 yýl 3 ay!
Ýnönü’nün -kabinesi deðiþse de- iktidarýnýn uzun sürmesinin arkasýnda, ‘devletin baþý’ olarak Cumhurbaþkaný Atatürk’ün varlýðý etkindir. Atatürk, hastalýðýnýn aðýrlaþtýðý son bir yýlda Ýnönü’yü azletti, ardýndan kýsa süreli hükümetler dönemi baþladý. Siyasi gruplar arasý çatýþmalar, bölünmeler nedeniyle hükümetlerin biri gitti, biri geldi; bakanlar, bürokratlar deðiþti.
*(Ýlk çok partili seçim 21 Temmuz 1946’da yapýldýysa da, adli denetim dýþýnda ve ‘açýk oy-gizli sayým’ esasýna göre yapýldýðý için þaibelidir. Tek parti dönemine dahil etmek gerekir.)
***
Tek parti dönemi sonrasýnda ne oldu?
1950-60 arasýnda Adnan Menderes’in DP iktidarý 10 yýl sürdü; 27 Mayýs darbesiyle bitirildi.
Darbe sonrasý yaklaþýk 40 yýlda tam 34 hükümet kuruldu.
Ortalama hükümet süresi 14 ay 3 gün!..
Ortalamayý yükselten de, AP ve ANAP’ýn 5 yýldan uzun sadece ‘2’ tek parti hükümeti.
En güçlü üç tek parti hükümetinden ikisi ‘darbe’ ile sonlandýrýldý. (DP 1960, AP 1971)
40 yýlda kurulan 34 hükümetin de 18’i koalisyon, onlarýn da sadece 4’ü 2 ila 3.5 yýl sürdürülebildi.
Arada 3 darbe hükümeti, 5 güvensizlik oyuyla düþürülen hükümet, 3 azýnlýk hükümeti ve hükümet kurma çabalarýyla boþa geçen yýllar da var.
***
Bir baþka taraftan bakalým:
Parlamenter demokraside iktidarlar seçimle gelir, seçimle gider.
Oysa Türkiye’de öyle olmadý.
‘Ýlk serbest seçimlerin’ yapýldýðý 1950’den itibaren 2002’ye kadar 52 yýlda kaç seçim yapýldý?
13...
Her seçimden sonra bir hükümet kurulmasý gerekirken kaç hükümet kuruldu?
39…
Olmasý gerekenin 3 katý, yani fazladan 26 hükümet neden kuruldu?
- Üçü darbelerden sonra ‘askeri hükümet’ olarak kuruldu.
Diðerleri ise TBMM’deki partilerin kavgalarý ve ‘sandalye deðiþimleri’ sonucu oluþtu:
- Ýktidar partileri milletvekili transferleri ve bölünerek çoðunluktan düþürüldü;
- Koalisyon ortaklarý ‘bakan sayýlarý’ ve kadrolaþma konusunda uzlaþmadý. Veya ana muhalefet partileriyle iþbirliði yaparak ‘daha avantajlý’ yeni koalisyonlar için hükümeti bozdu.
- Siyaset dýþý odaklarýn -çoðu asker eliyle- yaptýðý baskýlar sonucu hükümetler istifa etti veya koalisyonlar bozuldu.
- Azýnlýk hükümetleri icraat yapamadý, çekildi.
Vb…
***
Bu bir ‘demokratik kader’ deðildi.
2. Dünya Savaþý sonrasý Fransa’da 1946-58 yýllarýnda ‘sembolik cumhurbaþkaný, icracý hükümet’e dayalý parlamenter sistem vardý.
12 yýlda 20 hükümet kuruldu!
1958'de iç siyasi çatýþmalar, Fransýz iþgalindeki Cezayir’de baðýmsýzlýk savaþý, diðer sömürgelerdeki çýkarlarýn kaybedilme tehlikesi ve ‘darbe tehdidi’ üzerine, Fransýz siyaseti, emekli General Charles de Gaulle’ü göreve çaðýrdý. De Gaulle, ‘cumhurbaþkanýnýn yetkilerini artýran yeni bir anayasa yapýlmasý’ þartýyla kabul etti.
4 Ekim 1958’de kabul edilen yeni anayasa ile ‘yarý baþkanlýk sistemi’ getirildi ve ‘5. Cumhuriyet’ baþladý.
1959’dan þimdiki Cumhurbaþkaný François Hollande’ýn seçildiði 2012’ye kadar 53 yýlda kaç cumhurbaþkaný deðiþti Fransa’da?
Sadece 7…
Fransa, siyasi ve askeri karýþýklýklardan kurtulup tarým, sanayi, nükleer enerji, tekstil, kozmetik ve otomotiv devi haline gelmeyi ilk 20 yýlda baþardý.
‘Yarý’baþkanlýkla…
