18 yýl sonra yeniden Üsküp
Üsküp’ü ilk kez 28 yýl kadar önce görmüþ olmalýyým. Oslo Üniversitesi’nde okurken yazlarý arabamýzla Avrupa’yý baþtan baþa geçer Yugoslavya üstünden nihai hedefimize ulaþmak için Bulgaristan ya da Yunanistan’a girerdik. Annemin kýzlýk soyadý Vardar olmasýna ve sülalemin bir kýsmý oradan gelmesine raðmen doðrusu Üsküp ilgimizi pek çekmezdi. Makedonya’nýn parçasý olduðu Yugoslavya’dan hýzla geçmeyi tercih ederdik.
En son da 18 yýl önce gitmiþim Üsküp’e. Helsinki Yurttaþlar Derneði’nin düzenlediði bir çatýþma çözümü toplantýsý için. Cuma günü Dýþiþleri Bakaný Ahmet Davutoðlu’na fahri doktora veren Kalkandelen’deki üniversitenin kuruluþu aþamasýnda yarattýðý krizi konuþmak, elimizden geldiði kadar da yatýþtýrmak amacýyla. Çabamýzýn ne kadar iþe yaradýðýný bilmiyorum. Ama o zamandan aklýmda kalan Üsküp ile þimdi gördüðüm Üsküp arasýnda çok fark olmadýðýný biliyorum.
* * *
Üsküp’ün mimari açýdan geliþtiði, Vardar nehri kýyýlarýna yeni, görkemli fakat lezzetsiz binalarýn yapýldýðý doðru. Tarihi Taþ Köprü’nün hemen altýndaki yemeðine ve müziðine hayran kaldýðýmýz Violetta & Violetta’nýn yerinde de þimdi koskoca bir bina var. Ayrýca þehrin meydanlarý da çoðu imparatorluk Türkiye’sine karþý savaþmýþ Makedon kahramanlarýn heykelleriyle dolu. Köprünün iki yakasýný ise Ýskender ve babasýnýn devasa görüntüleri “süslüyor”.
Belli ki ülkenin etnik sorunlarýnýn çözümü geçmiþte aranýyor. Tarihten bir Makedon ulusu çýkartýlmaya çalýþýlýyor. Ancak Makedonya’nýn neredeyse bütün komþularýyla baþý dertte. Arnavutlarýn, Bulgarlarýn, Yunanlýlarýn bu ülkeden ya toprak ya hak ya da isim talebi var. Makedonya Kosova’nýn baðýmsýzlýðý sonrasýnda da büyük bir badire atlattý ve ancak 2001 yýlýnda imzalanan Ohri Anlaþmasý ile bir miktar istikrara kavuþtu.
Kosova savaþý ve müdahalesi sýrasýnda önce mülteci dalgalarýyla baþ etmek zorunda kaldý, sonra da Arnavutlar Makedonya’ya karþý isyan bayraðý açtý. Neyse ki sorun çok büyümeden dýþarýdan müdahalelerle aþýldý. Þimdi Arnavut azýnlýk daha rahat, sayýlarý 200 bini bulan Türkler de kendilerine tanýnan haklardan yararlanýyor. Yine de sorunlar çözülmüþ deðil sadece aþýlmýþ halde. Eðer Makedonya AB üyesi olmaz ve NATO’ya katýlmazsa ifadesini meydanlara dikilen heykellerde bulan Makedon milliyetçiliði Arnavut milliyetçiliðini yeniden tetikleyebilir ya da tam tersi olabilir.
18 yýl önce gördüðüm Üsküp ile Davutoðlu’nun resmi ziyareti sýrasýnda geçen hafta gördüðüm Üsküp arasýndaki temel benzerlik de zaten burada. Üsküp týpký eksiden olduðu gibi bugün de kýrýlgan. Her an her þeyin olabileceði bir ülke görüntüsü veriyor. Bu yüzden de Türkiye’nin bu ülkede oynadýðý rol hayati. Türkiye, TÝKA’sýyla, Yunus Emre Merkezi’yle sadece bu ülkenin Türkçe konuþan vatandaþlarýna deðil ülkenin istikrarýna da destek veriyor.
* * *
Makedon yetkililer de bariz bir þekilde Türkiye’nin ülkelerinde oynadýðý rolün farkýnda. Cumhurbaþkaný Ývanov’un Davutoðlu’na gösterdiði ilgi, Türklerin Cuma akþamý düzenlediði kutlama törenine Makedonlarýn Cumhurbaþkaný, Baþbakan ve Dýþiþleri Bakaný düzeyinde tam kadro katýlmalarý farkýndalýðýn ispatý niteliðinde. Umarýz bu gerçeði sadece Makedonlar görmüyordur, AB de idrak ediyordur.
Unutmayalým ki Türkiye bu ülkenin ve bu bölgenin istikrarýna katkýda bulunduðu gibi isterse istikrarsýzlýðýna da katkýda bulunabilir. Türkçe Eðitim Bayramý vesilesiyle Universalna salonunda yaptýðý konuþma sýrasýnda Davutoðlu’na gösterilen yakýn ilgi ve tezahürat, Ýstiklal Marþý söylenirken Makedon Türklerinin yansýttýðý duygular bence her açýdan dikkate deðerdi.
