Okurumuz B.S. “Hocam 1997’de otobüs firmasýnda 2,5 ay çalýþmýþtým. Üniversite öncesi olduðu için o dönemi çok önemsememiþtim. SSK yapýlýp yapýlmadýðýný kontrol dahi etmedim ve bu zamanda önem arz etmesi nedeniyle bir araþtýrým istedim. Beni 2,5 y sigortasýz çalýþtýran firma iflas etmiþ ve kapatmýþ. Sonraki iþe giriþim 2000 sonrasý olduðundan dolayý daha geç emekli olabileceðim. Þimdi, 1997’deki çalýþmamla ilgili bir hak talebinde bulunabilir miyim?” diye soruyor.
Sosyal Güvenlik Mevzuatý’mýza göre çalýþanlar iþe alýnmalarýyla kendiliðinden sigortalý olurlar. Türkiye'de iþverenlerin bir kýsmý, gerek sosyal güvenlik bilincinin yerleþmemiþ olmasý ve gerekse de mali zorluklar nedeniyle çalýþtýrdýðý iþçilerini Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirmemekte ve bu da çalýþanlarýn ileriki zamanlarda maðduriyetine sebep olmaktadýr.
SGK açýsýndan bu tür durumlarda üç türlü kayýp ve kaçak bulunmaktadýr. Bunlardan birincisi, sigortalýlarýn SGK’ya hiç bildirilmemesi, ikincisi çalýþma gün sayýlarýnýn eksik bildirilmesi ve üçüncüsü de ücretinin/sigorta primine esas kazanç tutarlarýnýn eksik bildirilmesidir.
5510 sayýlý Sosyal Sigortalar ve Genel Saðlýk Sigortasý Yasasý'nýn prim belgelerini düzenleyen 86'ncý maddesinde “Aylýk prim ve hizmet belgesi veya muhtasar ve prim hizmet beyannamesi iþveren tarafýndan verilmeyen veya çalýþtýklarý Kurumca tespit edilemeyen sigortalýlar, çalýþtýklarýný hizmetlerinin geçtiði yýlýn sonundan baþlayarak beþ yýl içerisinde iþ mahkemesine baþvurarak, alacaklarý ilâm ile ispatlayabilirlerse, bunlarýn mahkeme kararýnda belirtilen aylýk kazanç toplamlarý ile prim ödeme gün sayýlarý dikkate alýnýr” denilmek suretiyle kuruma bildirilmeyen sigortalýlarýn bildirilmeyen hizmetlerini ne þekilde kazanacaklarý açýklýða kavuþturulmuþtur.
Uygulamada sigortasýz çalýþmalarla ilgili açýlan davalara hizmet tespit davasi denilmekte olup, bu davalarda 5 yýllýk süre zamanaþýmý süresi olmayýp hak düþürücü süredir. Yargýtay'ýn uygulamalarý doðrultusunda 5 yýllýk hak düþürücü süre iþten ayrýlýþ yýlý sonundan baþlamaktadýr.
Sizin dava açmanýz için gereken 5 yýllýk süre geçmiþ olmasý nedeniyle 1997 yýlýndaki çalýþmalar için hizmet kazanmanýz mümkün olmayacaktýr.
*******
Ýþçinin maaþý düþürülebilir mi?
Okurumuz K.D. “Küçük bir þirkette sigortalý olarak çalýþýyorum, maaþým 2000 TL iken patronum tazminat vermemek için benim maaþýmý düþürüp, yerimi deðiþtirip kendim ayrýlmam için zorluyor. Bu iþyerinde sözleþmeli deðilim ve sigortam ise asgari ücretten yatýyor. Yine de maaþýmý düþürmesine engel olabilir miyim?” diye soruyor.
Ýþçi ve iþveren arasýndaki çalýþma koþullarý iþ sözleþmesiyle belirlenmektedir. Ýþçinin çalýþma koþullarýnda deðiþiklik yapýlabilmesi için iþçinin onayý gerekir.
Ýþ Kanunu 22. Madde’sine “Ýþveren, iþ sözleþmesiyle veya iþ sözleþmesinin eki niteliðindeki personel yönetmeliði ve benzeri kaynaklar ya da iþyeri uygulamasýyla oluþan çalýþma koþullarýnda esaslý bir deðiþikliði ancak durumu iþçiye yazýlý olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu þekle uygun olarak yapýlmayan ve iþçi tarafýndan altý iþgünü içinde yazýlý olarak kabul edilmeyen deðiþiklikler iþçiyi baðlamaz. Ýþçi deðiþiklik önerisini bu süre içinde kabul etmezse, iþveren deðiþikliðin geçerli bir nedene dayandýðýný veya fesih için baþka bir geçerli nedenin bulunduðunu yazýlý olarak açýklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle iþ sözleþmesini feshedebilir. Ýþçi bu durumda 17 ila 21 inci madde hükümlerine göre dava açabilir. Taraflar aralarýnda anlaþarak çalýþma koþullarýný her zaman deðiþtirebilir. Çalýþma koþullarýnda deðiþiklik geçmiþe etkili olarak yürürlüðe konulamaz” hükmü bulunmaktadýr.
Buna göre, iþveren tek taraflý olarak iþçinin ücret ve çalýþma koþullarýnda deðiþiklik yapamaz. Yapmýþ olsa bile bir hükmü ve geçerliliði olmaz. Ýþçinin Çalýþma Bakanlýðýna þikayet yoluna baþvurmasý halinde iþ müfettiþleri tarafýndan hem iþverene idari para cezasý uygulanýr hem de iþçinin haklarýnýn ödetilmesi saðlanýr. Yine sigorta priminin
Ayrýca iþçinin çalýþma koþullarýnda esaslý deðiþiklik yapýlmasý veya SGK priminin düþük gösterilmesi, eksik ödenmesi durumunda iþçinin iþ sözleþmesini haklý nedenle feshederek kýdem tazminatý alarak iþinden ayrýlma hakký doðar.
