ABD’de öyle bir siyasi ve mali çýkmaz var ki, anlamak ve anlatmak zor. En kýsa haliyle: Bu gidiþle ABD devleti parasýzlýktan kepenk kapatacak, memuruna maaþ veremeyecek. Millet eve gidecek... Her hafta için sadece bir gün ücret alacak... Ve bu iþ 1 Mart’ta baþlayacak.
Olayýn geçmiþi 2011’e gidiyor. O zaman da ABD siyaseten Demokrat-Cumhuriyetçi bölünmüþ ve bütçe ve borç tavaný konusunda itiþiyordu. Sonra bu itiþme sonucu ABD, dünyada en yüksek kredi notu olan AAA’yý kaybetti... Tam o sýrada ABD siyaseti dedi ki: Çok þahane bir bütçe yapalým. Masraf zaten gelirden fazla... Eðer böyle bir bütçe yapamazsak, bizim yapamadýðýmýz kýsýntýlar otomatik 1 Mart 2013’te baþlasýn... Yani otomatik kýsýntý baskýsý altýnda siyaset hesapta anlaþacak ve daha az masraflý ve daha etkin bir bütçe yapacaktý... Sonra zaman geçti, köprülerin altýndan sular aktý ve geldik bugüne. Siyaset, deðil anlaþmak, birbiriyle konuþmuyor bile... Demokrat Baþkan Obama, Senato’da çoðunluk Demokrat. Temsilciler Meclisi’nde muhalefet Cumhuriyetçi çoðunluk. Ve sonuç siyasi kilitlenme...
Anlaþmadýklarý için 1 Mart’tan baþlayarak hergün, her hafta bütçeden birþeyler kesilecek. 1 Eylül’e dek 85 milyar dolar kesinti olacak. 85 milyar aslýnda ABD bütçesinde devede kulak, yüzde 2’ye denk geliyor. Sonra 1 Eylül’de yeni mali yýl baþlayacak, bir 500 milyar da o zaman kesilecek. Kesintiler 10 yýla yayýlmýþ durumda, ama bu ilk miktarlar, düþük olsa da can yakacak.
Bu kesintilerle ABD Savunma Bakanlýðý’nýn 800 bin memurunu aþamalý olarak eve zorunlu izne yollamasý söz konusu. Askeri personel bundan muaf, ama kesinti var diye sivillere ‘size para veremiyorum, iþe gelmeyin’ diyecek. Evde oturana ücret de yok. Bir hafta çalýþmayana tek gün ücret veriyor ve bu iþ 6 aya kadar uzayabiliyor. 85 milyara bakýnca, bunun yarýsý savunma bütçesinden kesilecek.
Eve ekmek götürmek için adam çalýþmak zorunda. Devlet -Çalýþmaný istemiyorum- diyor. Ýþten çýkartmýyor, ama koca hafta için birgün ücret ödüyor... O ücreti alamayan harcama yapamýyor. Birey harcama yapmayýnca genel ekonomi týkanmaya baþlýyor. Bir yandan da büyümenin düþmesi söz konusu.
Devletin -zorunlu kesinti- diye parayý kesmesiyle ABD çapýnda etkiler yaþanacak. Örneðin, bazý eyaletlerde çocuklara zorunlu aþýlama kampanyasý yapýlamayacak. Öðretmenler iþten çýkartýlacak, okullarda eðitim olmayacak. Yaþlýlara yemek veren yerler kapanacak. Yoksul öðrencilere okul burslarý kesilecek. Doðal parklar kapanacak, park görevlileri eve yollanacak. Meteoroloji dairesi uydu atacaktý, atamayacak. Nasa bütçesi de kesiliyor. Mars’taki aracý kapatma noktasýna gelmeyecekler ama bazý hizmetler duracak. Emniyet, havaalaný güvenliði, maliye teftiþ iþlerinde memurlar kýsmen eve yollanacak. Bazý dýþ yardým kalemleri ve Dýþiþleri Bakanlýk yurt dýþý harcamalarý da kesintiden etkilenecek. Savunma Bakanlýðý -Benden kýstýklarýnýz, ulusal güvenlikte zaaf yaratacak- diyor...
Ama otomatik-deyince akan sular duruyor. ‘Bir yolunu’ bulmak yok, ‘Ek ödenek’ yok, ‘Örtülü ödenekten telafi’ yok... Yani ABD devleti bazý kalemlerde kendi kendini rafa kaldýracak.
Bu durum eskiden de yaþandý ama siyaset o zamanlarda hatadan döndü, kesintiler birkaç gün sürdü... Þimdi siyaset inatlaþýyor. Karþýlýklý uzlaþma zemini yok. Çünkü ABD maliyesini kurtarmanýn yolu artýk harcamayý kýsmaktan ve geliri-vergiyi artýrmaktan geçiyor. Ýki parti de bu kesintiyi ve gelir artýrmayý hangi kesimlerin yapacaðýnda anlaþamýyor. Demokratlar yoksullarý destekliyor ve devlet eliyle bu kesimlere yönelik harcamayý tercih ediyor. Cumhuriyetçiler ‘zengin partisi’ olduklarýndan kendi yandaþlarýnýn daha fazla vergi ödemesini istemiyor. Bu verginin diðer kesimlere ‘yardým’ olarak gitmesinden rahatsýzlar.
Gelir daðýlýmý bozuk, krizin etkileri sürüyor, ABD bütçesindeki delik büyük ve Amerika siyaseten kilit. Sosyal Güvenlik, Savunma ve Saðlýk Sigortasý her biri bütçenin yüzde 20’lik bölümlerini götürüyor... Avrupa’daki gibi borçla yapay refah yaratýlmýþtý, þimdi alýþýlaný sürdürmek mümkün deðil. Borcun ödenmesi ve ekonominin canlanmasý gerekiyor. Ama siyaset týkalý, birbiriyle konuþmuyor. twitter.com/selimatalayny
