Ýran; önemli alt yapýsý olan, sosyolojisi derin kodlara sahip bir coðrafya. Haliyle ABD yeni dünya sisteminde yeni hedefleriyle, esasýnda kendinin elinden çýkmakta olan tek güç kapasitesini ayakta tutma peþinde. Maalesef tüm ayaklanma, savaþ, etnik kimlikler üzerinden tasarladýðý tüm senaryolarýn altýnda yatan þeyin kendi birinciliðini kalýcý hale getirmek için olduðu açýktýr. Demokrasi, insan hak ve özgürlükleri baþlýklarý bir zamanlar iyi satýþ yapsa da, anlaþýlan iþe yarar hali giderek azalmakta. Bu durumda içeriden müdahale kabiliyeti pek iþe yaramamakta. O nedendir ki; açýktan dýþarýdan herkesi yok sayan, devletler hukukunu çiðneyen devlet dýþý enstrümanlara baþvurmakta. Terör örgütleri ile bu kadar derin muhabbetinin sebepleri bu olmalý. Bu arada bu tür devletler dýþý enstrümanlarý herkes kullanmakta. Ýran ve Rusya zamanýnda da þimdi de bu aktörleri kullanmaktan vazgeçmedi! Yani bu parantez, sadece ABD için açýlan bir parantez deðildir. Lakin kullananýn kullanýþ þekli önem arz etmekte. Ýran üzerine planlanan senaryo ABD'nin þimdilik blöf olarak tasarladýðý senaryo olsa gerek. Yoksa ikide bir Trump, "Ýran Cumhurbaþkaný ile görüþebiliriz" iþaretini neden versin? Çünkü Trump, para harcayarak bizzat kendi savaþ istemiyor. Lakin savaþtýrmak istiyor!
Yeniden seçilmek isteyen Trump'ýn yeni hamleleri arasýnda, kriz ortamýný gideren isim olarak devreye girmek istemesi ise baþka bir konu. Ýran sýradan ülke bir deðildir. Ne sosyoloji, ne de derin devlet refleksi açýsýndan kolay lokma olmadýðýný görmekteyiz. Ýran yönetimi ve mevcut siyasi sistemin kodlarýna baktýðýmýzda, fedakarlýk yapabilecek alt yapýya sahiplikleri de ortada. Eðer etnik kimlikler üzerinden bir þeyler tasarlanabilir. Lakin bu tasarýya "etnik gruplardan hangisi Amerikan üretimi" baþlýklý oyuna alet olmak ister? Esas etnik grup olan Türklerin her ne kadar da içlerinde ayrýlýkçý bakýþ açýsýna sahip olanlar olsa da, nihayetinde Amerikan senaryosuna taraf olacak esas gücün bu gruplar olmadýðý da açýktýr. Yani sistemden razý olmasalar bile Ýran'ý kendi devleti gören ve sonuna kadar bu devlet için ayakta durmaya gayret eden alt yapý söz konusudur. Ýran ekonomik olarak ciddi kayýplarla karþý karþýya. Kime bu kadar ambargo uygulansa idi, býrakýn karþý koymasýný, ayakta durmasý bile söz konusu olmamalýydý. Ýran sosyolojisi bu açýdan önemli doktrine sahip. Lakin Ýslam adýna sistemsel olarak yapýlanlarýn, kendi toplumlarýný Ýslam'dan uzaklaþtýrmasý da baþka sosyolojik analiz ister. Maalesef Ýslam'ý, dayatma yoluyla görüntüde baskýcý göstermek, en fazla Ýslam düþmanlarýnýn iþine yaradý. Ýsrail için aradýðýný bulduðu en önemli zemin budur anlaþýlan! Toplumda giderek artan memnuniyetsizlik farklý boyuta geçebilir mi? Geçerse devlet olarak Ýran hangi yolu deneyecektir? Bunlar gerçekten önemli sorular!
Hem Ýran'ýn kendi açýsýndan, hem de bölgesel durumlar açýsýndan. Ýran'ý içeriden çöktürmek isteyen aklýn, bir zamanlar darbeler ve ayaklanmalarla ve devrimlerle destekledikleri kodu tekrar devreye sokma gayreti, gayet açýk gözükmekte. Ýran yönetiminin bu daralmayý nasýl yöneteceði, esasýnda gelecek açýsýndan önem arz ediyor. Ýran sadece dýþarýdaki baskýyý defetmeye efor harcayýp, içerideki açýk yara alanlarýný kapatamazsa, ABD senaryosu Ýsrail desteði ile devreye o zaman kolaylýkla girecek. Ýnsanlarý sadece dýþ güçler, dýþ müdahale konularý cezbetmiyor artýk. Amerikan analizleri de bunu esasýnda dikkate aldý. Fazla üzerinde durulan konular giderek ehemmiyetini kaybederse, asýl o zaman toplumsal destek ortadan kalkar. Ýran; bölgesel konular açýsýndan fazlasýyla hatalar yapan bir ülke. Ermenistan konusunda ve PKK, Esad gibi konularda farklý siyasi kodlara dayandý ve hepsinde sadece Ýran menfaati ile hareket etti. Nitekim ki Ýran bu konuda açýktan sýnýfta kaldý. Zaten bölgedeki siyaset anlayýþý günlük deðil, anlýk durumlara göre deðiþebiliyor. Sadece ilkesel konularda, bazý kalýcý durumlar söz konusudur. ABD'nin ayaklanmalar üzerinden inþa etmek istediði hevesin "nasýl bertaraf edilir" kýsmý önemlidir. Çünkü Ýran devlet olarak tahribata uðrarsa hem kendisinin refleksi açýsýndan hem de bölgesel taþlar açýsýndan büyük uçuruma yol açacaðý aþikardýr. ABD için bu uçurumlarýn bir anlamý olmadýðý açýktýr. Lakin bölge halklarý ve devletleri açýsýndan bu büyük facianýn eþiðinin iþaretidir. Büyük savaþ kaçýnýlmaz olduðu her geçen gün daha da net gözüküyor.
ABD elindekini kaybetmemek için herkesi ateþe vereceði, yalýn gözle bakýldýðýnda da gözüküyor. Belki G-20 zirvesinde bir þeyler askýya alýnabilir. Trump için yeniden seçilme isteði, bazý krizlere çare bulmasý ile inþa etmek mümkün. Ama bu kalýcý çözüm deðildir. Kalýcý çözüm için yine de ABD'nin bazý tutumlarýndan vazgeçmesi þarttýr. Giderek kendinin Ýsrail lobisi üzerinden çukura yuvarlandýðýný fark edecek mi acaba? Fark edildiðinde geç kalýnmaz mý? Bunlar yeni dönemin sorularý! Tek güç olma ýsrarý gücü birileri ile paylaþma fikrinden bazen ABD'yi caydýrsa da, sonunda paylaþým þart olarak gözükeceði açýktýr. Peki bu güç paylaþýmý ortaðý kim olacak? Konjonktürel olarak olaya bakarsak, Türkiye’nin de içinde bulunduðu yeni güç merkezlerinin devreye gireceðini tahmin etmek zor deðil. Lakin dayatmaya bakýlýrsa Ýsrail üzerinden bölgesel siyasi inþa sürecinin okunmasý devam ederse, büyük felaketin baþlangýcý olacaðý kaçýnýlmazdýr.
Bakalým süreç hangi alternatifi pekiþtirecek? Gözüken þu ki, doðal gidiþatý izleyen kazanýr. Dayatma ile güç edinme veya suni güç merkezi, iþe yaramadý ve kalýcý olmadý. Tarih bize buna benzer tonlarca örnekler gösterdi. Acaba ABD, bu tarihten ders alacak mý?
