Ablukanýn ardýnda ‘jeo-ekonomi’ var

VEKÂLET SAVAÞLARI COÐRAFYANIN KADERÝ

GÜNEY: Terörü destekliyor iddialarý bahane. Asýl sebep Katar’ýn muazzam doðal gaz rezervleri ve LNG teknolojisiyle Suudi Arabistan için rakip, BAE için kýskanýlan bir tedarikçi haline gelmesi ve ABD’nin bölge planýna uymamasý.

Suudi Arabistan, Bahreyn, Birleþik Arap Emirlikleri (BAE), Mýsýr ve Yemen “teröre destek vermekle suçladýklarý” Katar ile diplomatik iliþkilerini kesti. Hava sahasý kapatýldý, diplomatlar geri çekildi. Bu ani ablukanýn sebebi ne?

Birden fazla nedeni var. Ama Katar’a yöneltilen teröre destek suçlamalarý sadece bahane. Ortadoðu ve Doðu Akdeniz’de hatta Avrupa’da terörün karmaþýk ve bugünün jeopolitik-jeo-ekonomik mücadelesine içkin sebepleri var. Doha’nýn desteði dedikleri þey ortadan kalksa dahi terörün, teröre neden olan asýl sorunlar bitirilmeden ortadan kalkacaðýný düþünmek saf dilliliktir. Diðer bahane de Doha’nýn Ýran’la sürdürdüðü yakýn iliþkiler. Ama bu da kolayca çürütülebilir çünkü Körfez ülkeleri de Tahran ile iliþkide. Arabistan’ýn bile Ýran ile ticari baðlarý var. Bahaneler bol, abluka ve krizin sebepleri bambaþka. 

ABLUKANIN SEBEBÝ BAÞKA

Nedir asýl sebepler? 

Sevdiðim bir kavram var: Jeo-ekonomi. Ekonomi politiðin coðrafi fýrsat ve riskleri nasýl deðerlendirdiðini inceliyor. Katar krizinin jeo-ekonomik nedenini analiz ettiðimizde þunu görürüz: Siyasi kimliði açýsýndan Katar genç bir ülke, hatta tüm KÝK (Körfez Ýþbirliði Konseyi) üyesi ülkeler 1. Dünya Savaþý sonrasý geliþmelerin bir ürünü olarak siyasi hayatlarýna baþladýlar. Arabistan’ýn Körfez’deki baskýn konumu nedeniyle Katar gibi emirliklerin kendilerine özgü siyasi gündemleriyle uluslararasý politikaya katýlmasý da oldukça geç oldu. Oysa son 20 hatta 10 yýlda Katar’ýn Dünya ve Ortadoðu siyasasýnda varlýðýndan bahsediyoruz. Arabuluculuk faaliyetleri var, Al Jazeera etkisi var. Ama onlardan da önce doðal gaz vardý. Katar’ýn muazzam doðal gaz rezervleri elbette ki önemli ama daha önemlisi LNG yani sývýlaþtýrýlmýþ doðal gaz teknolojisinde Katar’ýn öncü bir konum elde ederek Doðu’ya kayan enerji pazarý için yeni bir cazibe merkezi haline gelmesi. Kýsaca Katar, Suudi Arabistan için dikkat edilmesi gereken bir rakip, Birleþik Arap Emirlikleri içinse kýskançlýkla takip edilen bir enerji tedarikçisi haline geldi. Körfez içi rekabet, doðal kaynaklardan elde edilen para ve enerji piyasalarýnda etkinliði artýrma arzusu rakip jeopolitik açýlýmlarý da beraberinde getirdi.

ALTIN KERPETEN ÝÞLÝYOR

Katar, Arap Baharý’na, Ýhvan’a, Hamas’a, Suriye muhalefetine destek veren ve bu konularda Türkiye ile uyumlu olan tek ülke idi. Jeopolitik açýlýmlar açýsýndan Katar izolasyonunun Türkiye için anlamý ne?

Olayýn baþlangýcý Arap Baharý’ydý. Arap Baharý patladýðýnda ve Arap Dünyasý için çok önemli bir merkez olan Mýsýr’da Ýhvan’ýn siyasi iktidara ulaþmasýnýn yolu açýldýðýnda ABD ve Batý bu jeopolitiðe izin vermeme kararý aldýlar. Bunun çok nedeni vardý ama Ýhvan’ýn, bu arada bir Müslüman Kardeþler kuþaðýnýn engellenmesi iþi karþý devrimlere ve bu devrimleri finanse eden güçlere verildi. Riyad’ýn Mýsýr’da Sisi’nin arkasýndaki asýl güç olarak sahneye çýktýðý dönemdir bu. Ancak bu, þu demek deðil; Ortadoðu altýn tepside Riyad’a verildi. Hayýr! Zaman zaman Washington DC altýn tepside bir þeyler sunuyormuþ gibi görünebilir ama verdiði lokmalarý sunduðu aktörlerin midesinden altýn kerpetenle söktüðü unutulmamalý. Riyad’ýn baþýna da bu geldi. 

RÝYAD DA HEDEFTE 

Nasýl? Riyad hem yem hem avcý mý?

Þöyle. Bir yandan rakibi Katar’ýn desteklediði Müslüman Kardeþler hattýnýn çökertilmesi için Riyad kullanýldý, öte yandan Kaya Gazý/Kaya Petrolü piyasalara sürülerek petrolün fiyatý düþürüldü ve Riyad, Yemen’de cesaretlendirilmiþken kendi güvenliði için çok önemli olan petrol gelirlerinin hýzla azaldýðýný görmek zorunda býrakýldý. Diðer yandan Obama Ortadoðu’dan ABD askeri varlýðýnýn çekileceði hikayesini anlattý ve Ýran’a taktiksel bir alan açtý. Herkes herkesle dengelenirken Batý için çok önemli olan enerjinin musluðunu ve Arap Dünyasýnda siyasi iktidar hayali kuran her hareket için çok önemli olan paranýn musluðunu elinde tutan Körfez güçleri tek tek ehlileþtirildi. 

ÝSTÝKRAR ÝÇÝN SÝLAH 

Katar izolasyonunun Trump’ýn Arabistan ziyaretinin akabinde gerçekleþmesi tesadüf deðil ama bu kadar çýplak bir müdahale de tuhaf deðil mi?

Trump’ýn Ortadoðu ziyareti boþuna deðildi elbette. ABD çýplak bir netlikte müdahalenin gerçekleþmesini saðlýyor çünkü Ortadoðu’da kaos çok üzücü sahneler yaratsa da bir umudu da içinde barýndýrýyor. Büyük güçlerin Ortadoðu planlarýný zorlaþtýracak, maliyetli hale getirebilecek aktörler ortaya çýkabilir, koalisyonlar kurulup bozulabilir. Arap Dünyasý çeþitli þekillerde sýkýþtýrýlýp parçalanýrken direnebilir vs. Bu oyun bozucu yeni siyasal icatlarýn ortaya çýkmasýný engelleyecek en güçlü itki bölgedeki “eski düzen”. Trump da Ortadoðu’da Suudi Arabistan üzerinden Riyad’a silah satarak þunu söylemiþ oldu. “Ey eski otoriter güçler, güçlü olmaya devam edin; güvenliðiniz sattýðým silahlarla güvence altýnda olacak.” Eski Körfez-ABD anlaþmasýnýn temeli “petrol için silah”týr. Bu anlaþma þimdi bir nevi otoriter istikrar için silah biçimine dönüþmüþ durumda. Riyad akýllý bir aktör olarak bunu ayný zamanda Körfez’de kendisine en büyük güç olma, eskisi gibi hegemon olma hakký verilmesi olarak yorumladý. Katar’a karþý açýk, acele ve çabuk bir biçimde sahnelenen saldýrýnýn netliðinin sebebi bu. Tabi bu netlikle pek çok merkeze mesaj veriliyor. 

ÇOKLU MESAJ VAR

Kimlere veriliyor? 

Araplara, topraklarýnýz paylaþýlýrken otoriter merkezlerin, Riyad’ýn, Mýsýr’ýn ne söylediðine bakýn deniyor. Ýran’a, sen dur fazla ileri gittin, bu sürece direnirsen savaþýn içine sýçradýðýný görürsün deniyor. 

Ya Türkiye’ye? 

Türkiye’ye verilen mesaj da önemli: Rakka sonrasý hareket alanýn düþündüðün kadar geniþ olmaz deniyor. Katar krizinin Körfez içi bir mesele olmadýðýný bu mesajlardan anlayabileceðimiz gibi Ýran ve Türkiye’nin Katar’a verdiði desteðin netliðinden de anlayabiliriz. Kýsaca müdahale çýplak ama müdahalenin Tahran ve Ankara’dan okunmasý da net.