Acýbadem tohumunda bulunan bileþik grubu siyanogenetik glikozitler, aslýnda bitkinin kendisini otçul hayvan ve hastalýk yapan mikroplara karþý geliþtirdiði bir savunma silahý. Yenildiðinde siyanür zehirlenmesine yol açýyor.
Bu yýl havalarýn sýcak gitmesi nedeniyle bademler erkenden manav-pazar tezgahlarýnda satýþa çýktý. Taze tatlý bademin tadýna doyum olmaz. Ama bir de acýsý var. Nedir tatlý ve acý badem arasýndaki fark? Aslýnda bitki bilimi bakýmýndan birbirinin ayný; ama içeriklerindeki farklýlýk acýbademi ölümcül bir tehlike haline dönüþtürebiliyor. Tatlý bademde bulunmayan ancak acýbadem tohumunda bulunan bu tehlikeli bileþik grubunun adý; siyanogenetik glikozitler. Doðada en yaygýn bulunanýn adý “amigdalin” Siyanogenetik glikozitler aslýnda bitkinin kendisini otçul hayvan ve hastalýk yapan mikroplara karþý geliþtirdiði bir savunma silahý. Bu bileþikler normalde zehirli deðil. Ancak yenildiðinde midenin asit ortamýnda hemen parçalanarak “hidrosiyanik asit” açýða çýkarýyor; yani siyanür zehirlenmesine yol açýyor. Siyanür kanda bulunan methemoglobin’e geri dönüþümsüz olarak baðlanarak kanýn dokulara oksijen taþýmasýný engeller ve sonuçta hipoksik þok ve ölüme neden olur. Ýnsanýn dayanabileceði en düþük miktarýn kilogram aðýrlýðý baþýna yarým miligram (0,56 miligram) civarýnda olduðu bildiriliyor. Çocuklarda beþ sekiz, yetiþkinlerde ise 15-20 acý badem tohumu tüketilmesi ölümcül olabiliyor.
Siyanogenetik glikozitler sadece badem deðil, ayný aileden olan bazý sevdiðimiz meyve aðaçlarýtnýn tohumlarýnda da bulunuyor; kayýsý, þeftali, erik, elma, ayva, armut. Gazetelerde bu tip haberler dikkatinizi çekiyor mu bilemem ama ülkemizde zehirlenme vakalarý daha ziyade kayýsý çekirdeklerinin küçük çocuklar tarafýndan tüketilmesi ile görülüyor.
Tohumuna dikkat etmeli
Yeditepe Üniversitesi (Prof. Ahmet Aydýn ve ekibi) ve Ýnönü Üniversitesi’ndeki (Cengiz Yakýncý ve ekibi) arkadaþlarým Malatya’da yetiþtirilen 13 farklý tip kayýsý çekirdeðinde bulunan siyanogenetik glikozit (amigdalin) miktarlarýný analiz ederek yayýmladýlar. Sizlere bir rehber olmasý bakýmýndan sonuçlarý özetlemek istiyorum.
Çöloðlu, Çataloðlu ve Þekerpare tiplerinin tohumlarýnda amigdalin bulunmadýðýndan bir risk söz konu deðil. Ancak Paviot, Alyanak, Ninfa, Premium Eskimalatya tiplerinin tohumlarýndan 5-15 gram tüketilmesi ile zehirlenme riski yüksek. Hasanbey, Hacýsalihoðlu, Hungarian best tiplerinden 500-850 gram; Soðancý, Kabaaþý, Roksana tiplerinden ise 1,5-2 kilogram tohum tüketilmesi halinde zehirlenme riski yüksek.
Çalýþmada dikkatimi çeken husus, kayýsýlarýn kükürtlenmesi ve kavrulmasý ile riskin bir miktar azaltýlabildiði bildiriliyor. Amigdalinin kimyasal olarak ýsýya dayanýksýz olmasý nedeniyle tohumun kavrulmasý ile parçalanarak ortamdan uzaklaþmasý beklenmektedir. Ancak araþtýrmada elde edilen sonuçlara bu konuda kesin bir yargýya varýlamýyor. Nitekim araþtýrýcýlar da bu hususun daha ayrýntýlý olarak incelenmesi gerektiðini vurguluyor.
Diðer taraftan, elma, armut ya da ayva tohumlarýnda bulunan siyanogenetik glikozitlerin miktarý son derece düþük olduðundan bir risk söz konusu deðil. Nitekim bazý kiþiler bu meyveleri çekirdeði ile birlikte yer. Yurtdýþýnda yapýlan bir çalýþmada 15 elma türü tohumu ve elma suyunda amigdalin miktarý incelenmiþ. Elma çekirdeðinin gramýnda 1 ile 4 miligram arasý, elma suyunun ise mililitresinde 0,01 ile 0,04 miligram arasý amigdalin tespit edilmiþ. Yani miktarý son derece düþük, herhangi bir risk söz konusu deðil. Zaten çok düþük miktarlarda tüketildiðinde güzel aromasý nedeniyle pasta ve kurabiyelere lezzet veriyor, ayrýca amigdalin yatýþtýrýcý özellik gösteriyor.
