Geçen hafta Elazýð’ýn Maden ilçesinde ve Mersin Silifke’de hortum oldu. Çok ilginçtir, Elazýð’da olan Türkiye’de yaþanan ilk hortummuþ muamelesi gördü. Oysa Türkiye’de her sene en az 2-3 kez hortum yaþanýr. Hiç kuþkusuz Elazýð’daki hortumun bu denli ilgi alaka görmesinin, büyük olay olmasýnýn nedeni yaþanan can kayýplarý! Türkiye’de maalesef can kayýplarý yaþanmadan, hava olaylarý önemsenmiyor. Oysaki hortum Türkiye’de ve dünyanýn pek çok yerinde yaþanan meteoroloji kaynaklý önemli afetlerden biri.
Türkiye’de önceki yýllarda gökkuþaðý izler gibi hortum izledik. Hortumun bir afet olduðundan, yön deðiþtirebileceðinden, izleyenleri metrelerce savurup sürükleyerek öldürebileceðinden habersiz... Afetlere karþý pembe gözlüklerimiz var bizim. Böyle durumlarda hemen onlarý takýyor, riski deðil manzarayý düþünüyoruz, risk aklýmýza geldiðinde ise sadece panik oluyoruz.
DAHA ÞÝDDETLÝSÝNE HAZIR OLUN
Hortum genellikle okyanus ya da deniz üzerinde geliþip kara üzerine taþýnan tahrip edici bir hava olayý. Özellikle okyanus kýyýsýnda olan tayfunlarla birlikte oluþan hortumlar çok ciddi can ve mal kayýplarýna neden olabilir. Hatta Elazýð örneðinde olduðu gibi Keban Barajý’nýn etkisiyle denize kýyýsý olmayan illerde de pek tabi hortum oluþabiliyor. Yer seviyesindeki hava ile yukarý seviyedeki hava sýcaklýðý arasýndaki farkýn artmasýyla hortum oluþma riski baþlýyor. Geçtiðimiz hafta bu fark 20 derecenin üzerine çýktý ve hortum için uygun zemin hazýrlanmýþ oldu.
Uzun yýllardýr iklim deðiþiminin Türkiye’deki olasý sonuçlarý arasýnda kuraklýk, aþýrý yaðýþ ve ekstreme hava olaylarýnýn (fýrtýna, aþýrý yaðýþ, sel, hortum, aþýrý sýcak ve aþýrý soðuk hava dalgalarý gibi atmosferde yaþanan aþýrý uç hava olaylarý) sýklaþmasý ve þiddetlenmesi olduðunu sýk sýk söyledik. Günümüzde küresel iklim deðiþikliðinin sonuçlarý gözle görülür bir hal aldý. Hem dünyada hem de Türkiye’de ekstrem hava olaylarýnýn yüzde 30 artan bir sýklýk ve þiddette yaþandýðý belirlendi. Dünyadaki tropikal iklim kuþaðý Türkiye’nin yaklaþýk 150-200 km güneyindeyken, artýk sýnýrlarýmýza dayandý.. Küresel ýsýnma hýzla artmaya devam ettiðine, iklim deðiþimi de durdurulamayacaðýna göre önümüzdeki yýllarda hortumlarýn sýklaþacaðýný ve þiddetleneceðini rahatlýkla söyleyebiliriz. Bütün Akdeniz ve Ege sahili, Güney Ege, Ýç Anadolu’nun güneyi, Doðu Anadolu’nun batýsý ve güneyi, Güneydoðu Anadolu’nun batýsý risk altýnda olan yerler...
HORTUM TAHMÝNÝ YAPABÝLMELÝYÝZ
Hortumlarýn sýklýkla ve çok daha þiddetli þekilde yaþanacaðý yüksek ihtimal dahilinde olduðuna göre yapýlacak en önemli þeylerden biri nasýl korunmak gerektiðini öðrenip, öðretmektir. En önemlisi bunlarý yapabilmek için hortum tahminlerinin hassaslaþtýrýlmasý gerekiyor. Meteoroloji tahminleri radarlardan alýnan verilerin matematik modellere yansýtýlmasý yoluyla yapýlýyor. Türkiye’de hava tahmini yapmak konusunda yetkili kuruluþ Devlet Meteoroloji Ýþleri (DMÝ). Þu an DMÝ’nin hali hazýrda kullandýðý altý radar var. Sadece Ýstanbul, Ankara, Ýzmir, Antalya, Balýkesir, Zonguldak illerinde olan bu radarlardan alýnan verilerle 81 il ve pek çok ilçe için hava tahmini yapýlmaya çalýþýlýyor. Doðu’da henüz radar yok ve radar olmadan Elazýð hortumunu Antalya’dan, Zonguldak’tan ya da Ankara’dan tespit edebilmek çok güç. Meteoroloji radarlarýnýn kurulmasý ve iþletilmesi yüksek maliyet gerektiriyor tabii ama maliyet ve insan hayatý ayný terazinin kefelerine koyup tartýlabilir mi, bilemiyorum.
Engellemek ya da yok etmek mümkün olmadýðýna göre hortumdan minimum hasar ve kayýpla çýkabilmek için önce hassas hava tahmini yapabilmeliyiz. Uyarý verildiðinde, hiç istisnasýz herkes o bölgedeki korunaklý alanlara geçmeli. Her bölgede yapýlar daha kuvvetli rüzgara dayanýklý hale getirilmeli. Uyarý sonrasýnda tehlikeli bölgede korunmasýz hiçbir malzeme býrakýlmamalý, araçlar bile kapalý alanlarda saklanmalý. Herkes evinde bile olsa camdan uzak, küvet içi gibi korunaklý alanlara geçmeli, çöküp kapanarak tehlikeden korunmalýdýr. Ya önlem alacaðýz ya da rüzgara kapýlýp hortumun derinliklerinde metrelerce savrulacaðýz, bunun baþka yolu yok!
