Ayýrýmcýlýðýn her türlüsü mümkün. Sosyal medya alanýnda ayrýmcýlýk algoritmalar ile gerçekleþiyor artýk. Yazýlýmdaki bazý ifadelerin "yasaklý" olarak iþaretlenmesi bu ifadelerin kamuya dönük bir zararý varsa "doðru" ve "yerinde" olarak kabul edilebilir. Ancak yapay zekâ ve özellikle "makine öðrenimi" bulunan sistemlerde bazý grup veya kiþilere "ön yargýlý" davranýlmasý talimatý veriliyorsa bu halde ruhumuzun duymadýðý bir ayrýmcýlýk türüyle karþý karþýyayýz demektir...
AYRIMCILIÐI TESPÝT ETMEK GÜÇLEÞÝYOR
Bir kimsenin düþüncesi nedeni ile iþe alýnmamasý, siyasi yatkýnlýðý nedeniyle iþine son verilmesi, "bekar" diye kiralýk ev bulamamasý, engeli sebebiyle ulaþým imkanlarýnýn kýsýtlanmasý gibi durumlar bildiðimiz ayrýmcýlýk türleri. Ama mecrasý deðiþip iþ sosyal medyaya gelince karþýmýzda farklý bir tablo çýkýyor.
ÖNÜMÜZE GELENÝ SEÇÝYORLAR...
Önümüze bir gün içinde yüzlerce paylaþým veya reklam geliyor. Ya peki gelmeyenler? Yapýlan paylaþýmlarýn "silinmesi" ya da yaptýðýnýz paylaþýmlarýn bir gerçeði içermesine raðmen "zararlý" olarak iþaretlenip etkileþimine sansür uygulanmasý konusunda bir bilgimiz var mý? Evet, sosyal medyada bilgi yayýlýyor ama hangi bilgiler kýsýtlanýyor? Bence meselenin nirengi noktasý burada. Kimin ne olduðunu anlamak için sorulacak tek soru da bu: Bizden neyi gizliyorsunuz?
DOÐRU SORUNUN PEÞÝNDE OLALIM
Bizden neyi sakladýklarýný her defasýnda sormak zorundayýz. Sözüm ona neyi zararlý olarak görmüþler. Hangi kelimeleri, fotoðraflarý veya hangi paylaþýmlarý niçin yasaklý listeye almýþlar, bunun peþine düþmek zorundayýz. Bize "bin tekrarla satmak için uðraþtýklarý ayakkabý" için "reklam" adý altýnda defalarca servis ettikleri paylaþýmdan rahatsýz oluyoruz hepimiz. Bundan daha fazla bizi rahatsýz etmesi gereken þey, saklanan ve sansürlenen gerçekler olmalý...
OLAYI KÝÞÝSELLEÞTÝRELÝM!
Bugünlerde dijital alanda çocuklarýn psikolojisini etkileyen durumlarý sýkça okumaya baþladýk. Devlet görevini yapýyor, kapatma yaptýrýmý uyguluyor. Bu önemli ancak bu internet çaðýnda yeterli deðil. VPN aracýlýðý bu kurallarýn ihlal edildiðini hepimiz biliyoruz. Zararlý yayýn yapan internet þirketleri konusunda daha sýký tedbirler þart ve meseleyi "þahsileþtirmek" zorundayýz. Mesela Y'nin oyun odalarýnda dönen zorbalýk nedeniyle þirketi kapatmanýn yanýnda sahibi, mühendisi ve diðer yetkilileri hakkýnda da davalar açmak ve bu kimselerin "bizzat" sorumluluðuna giden yaptýrýmlarý uygulamak zorundayýz.
BELÝRSÝZLÝK HUKUKA AYKIRILIK DEMEKTÝR!
BM tarafýndan 2021'de yeterli güvenlik önlemleri alýnana kadar yapay zekâ sistemlerinin satýþý ve kullanýmýna iliþkin acil bir moratoryum çaðrýsýnda bulunulmuþ ve "...yapay zekâ teknolojileri, bireylerin insan haklarýný nasýl etkilediklerine yeterince dikkat edilmeden kullanýlýrsa olumsuz, hatta yýkýcý etkileri olabilir" uyarýsý yapýlmýþtý....
2020'de, Ýngiltere'de Temyiz Mahkemesi bir kararýnda* "AFR Locate" isimli yüz tanýma yazýlýmýnýn hukuki mahiyetini ele almýþ ve özetle þunlarý söylemiþtir: "...yazýlýmýn kullanýmýna dair kriterler açýk deðildir...yazýlýmýn herhangi bir ayrýmcý sonucunun olup olmadýðý, yeterince araþtýrýlmadan kullanýldýðý tespit edilmiþtir. Bu ise, bireylerin özellikle dolaylý ayrýmcýlýk ile karþý karþýya kalmasýna yol açabilir**".
YAPAY ZEKA ARAÞTIRMA KOMÝSYONU
Meclis'te verilen önergenin kabulü ile bir "yapay zekâ araþtýrma komisyonu" kuruldu. Bu komisyonun kurulmasýna dair önergelerde "derin sahte" ve "ülkelerin yatýrým yarýþýna" atýf yapýlýyor. Bunlar önemli ancak daha önemli olan boyutu, bu alandaki belirsizlik ve hak ihlallerine gebe olmasý. Ve bunu doðrulayabileceðimiz, saðlamasýný alabileceðimiz imkanlarýn bulunmamasý. Oysa, "algoritmaya yapýlan müdahaleler ve sponsorlu ürünlere yönelik þeffaflýk eksikliði vasýtasýyla pazaryerinde satýþ yapan satýcýlar arasýnda ayrýmcýlýk yapýldýðýna" (4054 s.K. m.41) dair düzenleme ticari alanda var. Ancak toplumsal alanda böyle bir durumun düzenlenmediði açýk...Peki ticaret mi önemli toplum mu?
* R (Bridges) v CC South Wales & ors, Case No C1/2019/2670 / UK Court of Appeal, 11.08.2020
** Nesrin Singil, Yapay Zekâ ve Ýnsan Haklarý, Public and Private International Law Bulletin,
