ABD’de çýlgýn alýþveriþ sezonu baþladý. Ailelerin bir araya gelip hindi yedikleri Þükran Günü, sasýmýn son perþembesidir. Ertesi gün olan cumadan, 25 Aralýk Noel’e dek yaklaþýk 1 ay, çýlgýn alýþveriþ sezonudur.
Hindi sonrasý cumaya -Kara Cuma- denmesi, bir muhasebe terimidir. Muhasebede kýrmýzý renk zarar, siyah kârdýr. Çoðu maðaza, yýl boyunca yaptýklarý ya da yapamadýklarý satýþtan fazlasýný bu alýþveriþ ayýnda yapar. Yýl boyunca maðazalar kýrmýzýda da olsalar, zarar da yazsalar, bu ay bilançolar siyaha döner... O yüzden de Siyah Cuma, kâr ayýnýn baþlangýcýdýr. Ve Siyah Cuma terimi, 1960’lardan beri perakendede kullanýlýr. Yayýlmasý 1990’larý bulmuþtur.
Türkçe’de o güne -Alýþveriþ Cumasý- denmesinden yanayýz. Çünkü normalde o günün alan ve satan için neþeli-mutlu bir gün olmasý beklenir. O yüzden de mutlu alýþveriþ, yavrunu sevindir, kendini sevindir, eþi doslu sevindir, kavramýna -Kara- lafý uymuyor... Ancak bazýlarý için gün gerçekten Kara: Çünkü her yýl bildik görüntüler. Müþteriler ürünleri kapýþýyor, yaðmalýyor... Kavga-kýyamet... Bu durum, gerçekten süper indirim yapýlan ürün sayýsýnýn az olmasýndan. Ýlk gelen 15-20 kiþi o fiyattan buluyor. Sonra? Bitti... Arzý kýsýp sonra ürünü büyük puntolarla ilan edince, müþteri gaza geliyor. Ayrýca maðazalar sabahýn 06’sýnda da açýlsa, 09’da da açýlsa, millet geceden kasým soðuðunda kuyruða giriyor. Yani ortam gergin, müþteri sabýrsýz, ürün kýsýtlý... Hele sözkonusu oyuncak ise kan çýkýyor. Çünkü ana-babalar için -bulamadým, kalmamýþ, geç kaldým baþkasý kaptý- gibi gerekçeyle eve gelmek, kabul edilemez bir durum.
ABD’de yýllardýr hiçbir ürün asýl etiket fiyatýndan satýlmýyor. Tüketici zamanlý zamansýz indirime alýþtý. 2008 krizi ve iþsizlik durumu aðýrlaþtýrdý. Ýndirim etiketi yoksa, satýþ olmuyor. Perakendeciler de çare olarak esas fiyatý yüksek koyup yüzde 40 indirimle de kâr edebiliyor. Önemli markalar ise indirimin itibar bozucu etkisi nedeniyle stok eritmek için -sezon sonu- indirime gidiyor. Bu arada Alýþveriþ Cumasý ve sonrasýnda büyük indirim gören ürünlerin stok eritmek için, yeni modeli çýkacaðý için, ya da satmadýðý için elden çýkartýlmak istenmesi durumu da var.
Her durumda Amerikalý tüketicinin alýþveriþ bütçesi sýnýrlý. Geçenlerde ABD’de her 7 kiþiden birinin ya da her dört haneden birinin yoksulluk sýnýrý altýnda olduðunu yazmýþtýk. Çok geniþ kitle için alýþveriþ sezonu hediyeden çok, ertelenmiþ zorunlu ihtiyaçlarýn karþýlanmasý demek.
Müþteri sýkýþýk, satýcý da sýkýþýk. Eskiden maðazalar Þükran Günü kapalý olurdu. Herkes bayram sofrasýna otururdu. Bu yýl ilk kez Þükran Günü büyük maðazalar açýldý. Mesaj: Aileyi yemeði býrak, alýþveriþe gel!
Ve bütün bu çabaya raðmen, satýþlar düþük. Þükran Günü ve sonrasý 4 günde 315 milyon nüfuslu ABD’de 140 milyon kiþi maðazalara gitmiþ. Bu ahali kiþi baþýna 407 dolar harcamýþ. Geçen yýldan yüzde 3 daha düþük. Maðazaya gitmeyip internet üzerinden alýþveriþ yapanlar da onmilyonlar. Onlar, kalabalýktan itiþ-kakýþtan uzak kalmak isteyenler. Hem ayný ürün, sýnýrsýz seçenekle internet üzerinde. Üstelik ucuz fiyat taramak da mümkün. Eve teslim yolluyorlar.
ABD’nin güncel sorunu, maðazalarda alýþveriþ yapanlar deðil, o maðazalarda, fast food dükkanlarýnda, düz ayak iþlerde, hizmet sektöründe asgari ücretle çalýþanlar. Saatlik asgari ücret brüt 7 dolar 25 sent. 2009’dan beri deðiþmedi. Aylar önce Baþkan Obama -9 dolara yükseltelim- dedi. Þimdi Kongre’de Demokratlar -2009’dan beri enflasyon eklenince 10 dolar 10 sent olmalý- diye hesaplamýþlar. Obama’nýn da 10.10’u desteklediði söyleniyor. Aslýnda 7 dolar da 10 dolar da açlýk sýnýrý. 4 kiþilik aile için açlýk sýnýrý: 23 bin dolar yýllýk gelir. Onunla da karýnlar doymuyor, devletten gýda kuponu almak lazým... Saati 6-7 dolara çalýþan eleman öðle yemeðini gofretle geçiþtiriyor ve iþten çýkarýlma korkusuyla yaþýyor.
Demokratlar -asgari ücreti artýralým- derken, Obama’nýn devlet eliyle ulufe daðýttýðýný ve devletin özel sektöre yüklendiðini savunan Cumhuriyetçiler buna karþý çýkacak. Yoksul kesimlerin zaten Demokratlar’a oy vermesi de ayrý bir neden.
Asgari ücrete en duyarlý kesim, azýnlýklarýn yani renkli derililerin ve yoksullarýn istihdam ve beslenme noktasý, fast food restoranlarý. Bu hafta perþembe günü 100 kentteki fast food restoranlarýnda -ücretlerde taban, 15 dolar olsun- grevi planlanýyor. Ýþverenler -Zaten asgari ücret vermiyoruz, 25 yaþýn altýndakiler ilk iþe giriþte 8 dolar alýyor, sonra yükseliyor. Kýdemliler iyi para alýyor. Daha yükseltirsek, adam atmak zorunda kalýrýz- demekte... Ýþsizliðin hâlâ yaygýn olduðu ve ekonomik canlanmanýn güven vermediði ortamda yüksek ücreti alan da veren de ihya olmuyor. Öte yanda ABD çapýnda grev, pek görülmemiþ bir durum... Ekonomi kriz havasýndan kurtulamadý. Eski sorunlar çözülmeden yeni sorunlar yýðýlýyor... Ya evet, sonra da saatlerce konuþuyoruz -FED aylýk alýmlarý azaltacak mý- diye.
twitter.com/selimatalayny
