Alýþveriþte Kara Cuma/Muhteþem Cuma çýlgýnlýðýný yeni atlatmýþken köþede bu konuya mutlaka yer vermek istedim. Çünkü biliyorsunuz“ alýþveriþ baðýmlýlýðý” da artýk diðer baðýmlýlýklar gibi sýnýflamalara girmiþ durumda. Yapýlan çalýþmalarda alýþveriþ baðýmlýlýðýnýn nedeni, alýþveriþ sýrasýnda beynimizde meydana gelen deðiþikliklerin verdiði haz olarak gösteriliyor. Alýþveriþ sýrasýnda beynimizde artan endorfin ve dopamin gibi nörokimyasal maddelerin sebep olduðu hisler insanlarý baðýmlý hale getirebiliyor. Hatta istatistiki olarak veriler, toplumun yüzde 10-15’inin bu baðýmlýlýða eðilimi olduðunu gösteriyor. Alýþveriþ baðýmlýlarý da diðer baðýmlýlar gibi baðýmlý olduklarýný kabul etmezler ve bunu saklama eðilimindedirler. Eðer alýþveriþ yaptýðýnýzý yakýnlarýnýzdan saklýyorsanýz, kredi kartý faturalarýnýzýn görülmesini istemiyorsanýz ve alýþveriþ yapmadan duramýyorsanýz dikkat!
Alýþveriþle ilgili yapýlan psikoloji araþtýrmalarý bu anlamda insan davranýþlarýný iki kategoriye ayýrýyor. Birincisi “hedef oryante alýþveriþ”, diðeri ise “sosyalleþme davranýþý olarak alýþveriþ”. Hedef oryante alýþveriþ yapan insanlar sadece amaca yönelik alýþveriþ planlarlar. Yani akýllarýnda almak istedikleri bir ya da birkaç þey vardýr. Alýþveriþ ona göre planlanýr. En kýsa zamanda ve en az eforla bunu yapmak isterler. Bu davranýþ tipine sahip olanlarýn alýþveriþ baðýmlýsý olma olasýlýklarý düþüktür. Diðer tür alýþveriþ davranýþýnda ise sosyalleþme iþin içine girer. Aldýklarý þeylerden ziyade etraflarýnda alýþveriþ yapan diðer insanlarýn olmasýndan haz alýrlar. Etraflarýndaki insanlarla herhangi bir iletiþimleri olmamasýna karþýn hep birlikte alýþveriþ yapýyor olmak onlara enerji ve mutluluk verir. Biliyorsunuz çaðýmýzýn en büyük problemlerinden birisi stres. Ve tüm bu alýþveriþ davranýþlarý stresi azaltmak için yapýlýyor. Ama kontrolden çýktýðý zaman kendisi bir stres kaynaðýna dönüþüyor. Geçen hafta sonu Cuma indiriminde, elindeki çantayý vermemek için yerlerde sürüklenen bir insanýn videosu sosyal medyada dolaþýyordu. Bu video kontrol dýþý davranýþýn en güzel örneklerinden birisiydi.
- Ödeme kapasitesinin üstünde harcamak,
- Moral bozukluðu ya da sinirlilik anlarýnda hemen alýþveriþ yapma isteði olmasý,
- Bir önceki alýþveriþin verdiði suçluluk ve kaygýdan kurtulmak için tekrar alýþveriþ yapmak,
- Alýþveriþ yaparken kontrolü kaybetmek,
- Harcamalardan dolayý aile üyeleri ile sorun yaþamak.
Bedenimizin diðer alanlarý ve tüm organlarýmýz gibi beyin de zamana karþý gelemez ve yaþlanýr. Nasýl herkeste yaþlýlýk ayný þekilde seyretmiyorsa, beyin yaþlanmasý da bireye göre farklýlýklar gösterir.
Yaþlýlýkla birlikte diðer tüm hücrelerimizde olduðu gibi beyin hücrelerindeki sývý miktarý da azalýr. Hücrelerdeki sývý miktarýnýn azalmasý ile bazý hücreler ölürler. Beyin hücrelerinin sayýsýnýn azalmasý “atrofi” dediðimiz beyin hacminde küçülmeye sebep olur. Beyin hacminde küçülme normal beyin yaþlanmasýnda beklenen bir durum. O halde herhangi bir görüntüleme tetkikine dayanarak “Benim beynim küçülmüþ eyvah Alzheimer oldum!” diyerek doktorlara gitmenin de bir anlamý yok.
Yaþ almayla birlikte beyin hacminde küçülme en fazla prefrontal alanlarda ve hipokampus bölgesinde olur. Bu alanlar hafýza, planlama ve diðer bazý karmaþýk zihinsel aktiviteler için önemlidir.
Nöron olarak adlandýrýlan beyin hücrelerinde ve bu hücreler arasý iletiþimi saðlayan nörokimyasal maddelerin düzeyinde birtakým deðiþiklikler meydana gelir. Böylelikle nöronlarýn birbiriyle haberleþmesi yavaþlar. Bu nedenle yaþla birlikte düþünce akýþ hýzý bir miktar yavaþlayabilir.
Beyin kan akýmýný saðlayan damarlarda yaþla birlikte ateroskleroz dediðimiz kireçlenme dolayýsýyla daralma meydana gelir. Buna baðlý olarak da kan akýmý azalacak ama beyin bu durumu iyileþtirebilmek için yeni küçük kýlcal damarlar geliþtirecektir. Biz bunlara kolleteraller diyoruz. Aslýnda bu pozitif bir þeydir. Örneðin genç bir beyin inme geçirdiðinde çok daha kötü hasar görürken, daha yaþlý beyinde bu küçük damarlar geliþtiði için ana damar týkansa da bu damarlar vesilesi ile beslenecek, böylelikle hasar daha az olacaktýr. Bu da beynimizin zamanýn getirdiklerini yenmek için geliþtirdiði bir mekanizmadýr.
Yaþlanmayla birlikte diðer bütün hücrelerimizde olduðu gibi beyin hücrelerimizde de serbest radikaller(oksidan) dediðimiz hasar veren maddelerde artýþ olur. Bu da nöron ölümünü tetikleyen bir durumdur. Sýkça duyduðunuza emin olduðum serbest radikallerin cilt yaþlanmasýný artýrdýðý, bu nedenle antioksidan içeren gýdalara aðýrlýk vermemiz gerektiði konusu beyin hücreleri için de geçerlidir.
Hücre hasarý olan bölgede inflamasyon dediðimiz iltihabi durum da olur. Dolayýsýyla beyin yaþlanmasý sürecinde beynimizde az miktarda inflamasyona ait hücreler de görülebilir. Özetle; beynimiz de diðer organlarýmýz gibi yaþlanýr.
