SALT galata’da ‘’BOÞ ALANLAR’’ adý altýnda sergilenen önemli bir arþiv var. American Board, 1810 yýlýnda kurulan Boston merkezli bir Protestan Misyon kurumu. Hristiyanlýk ilkelerini yaymak, eðitim ve saðlýk alanlarýnda iþ görmek için yurt dýþýna misyonerler gönderen kurum, ifade edildiðine göre ‘’sýnýr tanýmayan amaçlara’’ sahipti ve ‘’çalýþma sahasý tüm dünya”ydý. 1820’de Anadoluyu keþfetti.
Gittikleri yerler ve oralarda yaþayanlar hakkýnda kapsamlý raporlar hazýrladýlar, belgelerini düzenli bir þekilde arþivlediler. 1830’da bütün Anadolu’yu gezmiþ incelemiþlerdi. 1833’te Ýzmir’de bir matbaa kurdular. Lakin Müslüman halkla diledikleri ölçüde bir baðlantý kuramadýklarý için, yakýn temaslarý Ermeniler ve Rumlarla yoðunlaþtý. Hristiyan nüfusun yoðun olduðu yerlerde Kiliseler ve okullar açtýlar. 1844’te Anadoludaki Ermeniler için mahsus bir misyon kuruldu. 1854’te American Board’un merkezi Ýstanbul’a taþýndý. Bu dönemde yoðun olarak lise ve koljler açýldý, týbbi merkezler, hastaneler kuruldu. Kurumun ‘’Bereketli Hasat’’ adýný verdiði bir dönemdi 1860 yýlý. Türkiye artýk misyonerlerin artan ihtisasý çerçevesinde üç misyona ayrýldý; Batý, Merkez ve Doðu Türkiye misyonlarý kuruldu.
1914’te, Board’un dünya çapýndaki çalýþmalarýnýn arasýnda en yoðun hasat: 450 okul, 19 hastane ve çeþitli matbaalarla faaliyet gösteren Türkiye Misyonu’nda gerçekleþiyordu.
‘’Boþ Alanlar’’ manasý ise 1915/1923 arasýnda vuku bulacaktý. Zira 1.Dünya Savaþý ve Türkiye’nin yaþadýðý rejim deðiþikliði, Türkiye’deki hristiyan nüfusun göç kaderiyle paralel olarak, American Board’un da yaþayacaðý bir dönüþümün habercisiydi.
SALT’taki arþiv sergisinin ismi BOÞ ALANLAR, içeriðini, 1915/1923 yýllarý arasýndaki felaketli boþluktan alýyor iþte. Sergide Türkiye üzerinde iþ yapan misyonerliðin 190 yýlda yaþadýðý dönüþümün hikayesini okuyorsunuz...
1924’ten sonra American Board, Türkiye’deki eðitimlerinde laik yasal çerçeveye geçti. Çoðu Türk ve Müslüman öðrencilere, din eðitimi dýþýndaki müfredatý vermeye baþladý. 1930’da 9 okul, 3 hastane ve 1 matbaalarý vardý Türkiye’de. 1968’den itibaren SEV (Saðlýk ve Eðitim Vakfý) sahip çýktý bu misyoner birikime. American Board 2010 yýlýnda Türkiye’deki misyonunu resmen kapattý.
190 yýllýk bu derin misyoner teþkilatýn halen Ýstanbul, Ýzmir ve Tarsus’ta üç koleji var, Gaziantep’te bir hastane ve Ýstanbul’da bir matbaasý var. SALT, American Board’un 190 yýllýk yazýlý arþiv ve katologlarýný sergiliyor. Hazirana kadar açýk.
Misyoner arþivciliðin 1915 sonrasýnda yaþadýðý daðýlma, kopma ve kaybý, ‘’aghed’’ büyük felaket anlatýsýyla bir tür yüzleþme olarak okuyan serginin, suskunlukla da olsa iþaret ettiði bir baþka ‘’boþ alan’’ daha var aslýnda... Sergi, ‘’öteki boþ alan’’a ne kadar teðet geçerse geçsin, aslýnda bir baþka yüzleþmeyi de saðlýyor. Tam 190 yýl bereketli hasadýný sürdükleri Anadolu’nun yerli Müslüman halký, sadece bir dekordan mý ibaretti? Haklarýnda 190 yýl boyunca incelikli raporlar tutulan ‘’öteki’’ler, yerli Müslümanlar, bir baþka ‘’boþ alan’’ deðil miydi raportörlerin nazarýnda.
190 yýllýk misyonerliðin ‘’bereketli hasat’’ olarak lanse edildiði tanýtýmda, Ermenilerin yaþadýðý ‘’felaket’’, elbette insanýn kalbini burkuyor. SALT’taki sergide yer tutmayan diðer derin boþluk ise sükuta mahkum. Gýyaplarýnda bereketli hasatlarýn yapýldýðý yerli halka yönelik kurulmuþ ‘’boþluk’’lu tavýr. Misyonerlerin 190 yýl boyunca özenle biriktirdiði çiçeklerden mi ibaret hikaye...
