ABD Anayasasý 224 yýldýr yürürlükte. Anayasanýn temel hak ve özgürlükleri belirleyen maddeleri de o kadar eski... Bu maddeler, aradan geçen iki yüzyýlda fazla deðiþmeden yürürlükte kaldý. Ancak zamanla bu hak ve özgürlüklerin yorumlanmasý ve zamana uyarlanmasý için Anayasa Mahkemesinin hakemliðine baþvuruluyor... Ve bu sýralar, yasama organlarýnýn oturumlarýndan önce dua okunmasýnýn Anayasaya uygunluðu tartýþýlmakta... Ve taraflar son 200 yýlda görülmedik yoðunluk ve ateþle dua okumanýn Anayasal özgürlük olup olmadýðýný tartýþýyorlar.
New York yakýnlarýnda 94 bin nüfuslu Greece kasabasýnda 11 yýldýr Belediye Meclis toplantýlarý duayla baþlýyormuþ. Sonunda biri Ateist diðeri Musevi iki kasabalý -Dualar hep Hýristiyanlar için. Bizi dýþlýyor, o yüzden dua Anayasaya aykýrýdýr, durdurulsun- diye dava açmýþ. Mahkeme davacýlarý haklý bulmuþ ve konu temyizle Anayasa Mahkemesine gelmiþ.
Davacýlar diyor ki: Hem Hýristiyan dualar okunuyor, hem de herkesin Hýristiyan olduðu imasý yapýlýyor. Bu arada Belediye iþi olanlar da duaya katýlmaya davet ediliyor. Millet iþi yapýlsýn diye mecburen ayaða kalkýyor, duaya katýlýyor. Davanýn esasý: ABD devletinin herhangi bir dini öne geçiremeyeceði, devletin dininin olmadýðý- yolundaki maddeye aykýrýlýk. ABD’nin laiklik anlayýþý böyle. Laiklik, devletin herhangi bir dinden yana taraf olmamasý ve herhangi bir dinin öne çýkartýlmamasý- diye tanýmlanýyor. Yoksa din unsuru devlet kurumlarýnda, Kongre oturum açýlýþýnda okunan dualarda gayet belirgin.
Anayasa Mahkemesi ise en son 30 yýl önce bu konuyu karara baðlamýþ. Resmi yerlerde yapýlan dualarýn Anayasaya aykýrý olmadýðýna karar vermiþ. 30 yýl sonra yine ayný konu... Ve mahkemenin üç ölçütü var: 1- Resmi yerde dua okunurken toplantý amacý dini mi ? Cevap: %99 dini deðil. 2- Duanýn esas amacý dini mi ? Bunda da çok büyük çoðunlukla cevap hayýr. 3- Toplantý ya da dua, devlet iþini gerçekten dinle baðlýyor mu ? Buna da hayýr deniyor ve mahkeme þikayetleri reddediyor. Mahkeme çok sýkýþýrsa, -Anayasayý yazanlar da dua ediyordu- deyip, kurucu meclisin dini vurgularýnýn geçerli olduðunu belirtiyor. Kurucular da öyle yapýyordu, yani dua edilmesinde sakýnca yok -
Bu arada dokuz üyeli Anayasa Mahkemesinde Sol-Liberal dört, Sað-Muhafazakar beþ üye var. Duayý destekleyenler Muhafazakarlar, biraz daha ihtiyatlý davrananlar ise Liberaller.
Mahkemenin ilk oturumunda Liberaller: Resmi kurumda -herkes duaya- denince kim katýlmamayý göze alabilir ? Hele o kurumda iþi varsa...- diye -zorlama- unsurunu sorguladýlar. Muhafazakar yargýçlar ise -Belediye Meclis üyelerinin dua etme hakký var, o da korunmalý- dediler. Bu arada dualarýn genel ve dini motif dýþý olduðu savunuldu. Yargýçlar ise -Hýristiyanlara, Musevilere, Müslümanlara, Budist, Hindu, Pagan ve Bahailere uygun gelen tek bir dua var mý ? - deyip genel dua teorisinin doðru olmadýðýný ima ettiler. Hatta -Þeytana tapanlarýn- da durumu örnek gösterildi. Yargýçlar bütün dinlere ve dinsizlere ayný mesafede durduklarýný vurguladýlar. Bu arada -genel ifadelerle dua edilsin- dendi ama genel duanýn ne olduðu konusuna mahkeme girmek istemedi. Asýl o zaman devletin duanýn metni ve içeriðiyle uðraþmak zorunda kalacaðý ve o zaman laikliðin zedeleneceði vurgulandý.
Hatta yargýçlar bu konularýn Anayasa Mahkemesine gelmesinin doðru olmadýðýný ve mahkemenin kararlarla durumu daha da karýþtýrabileceðini vurguladýlar. Mahkeme -Çok dinli toplumu barýþ ve uyum içinde tutmamýz gerekiyor- diyerek görev tanýmý da yaptý. Bütün dinlere eþit uzaklýkta kalma çabasý sürüyor.
ABD’nin din ve devlet konusunda 200 yýl sonra hem devleti kuranlarýn iradesine uygun kalma, hem de modern zamanlarýn gereklerine uyma çabasý, dikkat çekici. 200 yýlda toplumun çok renkliliðe ve çok sesliliðe alýþmýþ olmasý beklenir, ama öyle olmadýðý ortada. Çok renklilik ve çok seslilik modern zamanlarýn unsuru. ABD baþlangýçta bu kadar -renkli- deðildi... Bu renklilik siyasi ayrýþmaya yol açýyor. Hukukun sürekli olarak sýnýr tanýmlamak zorunda kalmasý da zor bir durum. Kafasý atan mahkemeye koþuyor. Yargýçlar da -Þeytana tapanlarýn haklarýný ne yapacaðýz- diye sorup mizah kýyýlarýnda dolaþýyorlar.
Ve her ne kadar hukuk bütün dinlere eþitlik tanýyor olsa da ABD’de Hýristiyanlýk bir adým önde... Din ise sanýlandan daha baskýn unsur: Herkesin cebindeki parada -Tanrýya Ýnanýrýz- yazýyor, Mahkemenin 100 metre ilerisindeki Meclis her birleþimini dua ile açýyor... Hatta Anayasa Mahkemesi oturumlarýn açýlýþýnda herkesi ayaða kalkmaya çaðýran mübaþir, çaðrýsýný -Tanrý ABD’yi ve bu saygýdeðer mahkemeyi korusun- diye tamamlýyor.
twitter.com/selimatalayny
