Anadilde eðitim meselesi, açlýk grevlerinin de itmesi ile, Türkiye’nin gündemine oturmuþ bulunuyor; bu bölgesel-toplumsal talebin siyasi gündemimizden kolay kolay çýkmayacaðýný iyi görmek, anlamak zorundayýz.
Meselenin kanýmca iki boyutu var; birinci boyutu pozitif hukuk boyutu, ikinci boyutu ise insani, pozitif hukuk çerçevesini çok aþan bir insan hakký boyutu.
Öncelikle meselenin pozitif hukuk boyutuna bir göz atalým: Kenan Evren Anayasasý’nýn 42. Maddesi þöyle diyor: “Türkçeden baþka hiçbir dil, eðitim ve öðretim kurumlarýnda Türk vatandaþlarýna ana dilleri olarak okutulamaz ve öðretilemez.........Milletlerarasý andlaþma hükümleri saklýdýr.”; bu hüküm burada durduðu sürece anadilde eðitim kolay deðil ama imkansýz da deðil zira maddenin sonunda “Milletlerarasý andlaþma hükümleri saklýdýr” diye de bir hüküm var.
Anadilde eðitime iliþkin elimizde “Avrupa Konseyi Azýnlýklar Çerçeve Sözleþmesi” var; bu Sözleþme anadilde eðitimi bir temel hak olarak benimsiyor ama tahmin edebileceðiniz gibi Türkiye bu Sözleþme’ye taraf olmamýþ, onaylamamýþ.
Bu sözleþme ayrýca Avrupa Birliði’nin üye ülkelere ve adaylara onaylanmasýný zorunlu tuttuðu bir sözleþme, AB tam üyelik sürecimiz doðru dürüst iþlese bu Sözleþme’yi de onaylamak durumunda kalabileceðiz, kimileri için iyi bir haber, baþkalarý için de AB’ye sýrtýmýzý çevirmenin dört dörtlük bir gerekçesi.
Ancak, þunu da hatýrlatalým, bu Sözleþme’nin onaylanmasý da öyle siyah-beyaz gibi bir þey deðil, bilebildiðim kadarýyla Yunanistan muhtemelen Batý Trakya müslümanlarý/türkleri, Fransa ise baþka gerekçelerle bu Sözleþme’ye çekinceler koymuþ AB üyesi ülkeler.
Türkiye’ye daha 2001 senesinde sunulan Birinci Katýlým Ortaklýðý Belgesi’nde de orta vadeli siyasi öncelikler bölümünde þu hüküm yer alýyor: “Kültürel çeþitliliðin saðlanmasý ve kökenlerine bakýlmaksýzýn tüm vatandaþlarýn kültürel haklarýnýn güvence altýna alýnmasý. Bu haklarýn kullanýlmasýný engelleyen her türlü yasal hüküm, eðitim alanýndakiler de dahil olmak üzere, kaldýrýlmalýdýr.”
Meselenin milletlerarasý boyutu sadece Avrupa Konseyi Azýnlýklar Çerçeve Sözleþmesi ya da AB süreci ile de sýnýrlý deðildir; 2004 senesinde, Türkiye, Birleþmiþ Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Ýkiz Sözleþmelerini (1966 tarihli) bu Sözleþme’nin 27. Maddesine yani azýnlýklara iliþkin maddesine çekince koyarak kabul etti.
Çekince gerekçemiz ise “Lozan’da kabul ettiðimiz azýnlýklar dýþýnda baþka azýnlýk tanýmayýz” idi.
Meselenin pozitif hukuk boyutu kabaca böyle; hukukçu olmayan bendenizin bu konuda anlamakta zorlandýðý iki nokta var, bunlarý sizlerle paylaþýp meselenin öbür boyutuna geçeceðim.
Bazý haklardan Lozan’da azýnlýk olarak tanýdýðýmýz yurttaþlarýn yararlanýp azýnlýk statüsünde olmayan vatandaþlarýn bu haklardan yararlanamamasý benim sýradan mantýðýmý biraz zorluyor doðrusu, bu haklarý azýnlýk vatandaþlarýmýzýn elinden almayalým ama isteyen azýnlýk olmayan vatandaþ da bu haklardan yararlanabilsin; ikinci nokta ise, þayet anadilde eðitim temel hakkýndan anadilleri kürtçe olan kürt vatandaþlarýmýzýn da yararlanmasýný siyaseten gerçekten isteme noktasýna gelebilir isek, anayasada deðiþiklik bile yapmadan, daha zor olabilir, milletlerarasý sözleþmelerden çekincelerimizi çekerek bu iþi kolayca çözebiliriz, unutmayalým Anayasa’nýn 42. Maddesinin son cümlesi bu iþe cevaz veriyor.
Gelelim meselenin insani boyutuna; bendeniz de epey bir süredir anadilde eðitimin temel bir hak olduðunu düþünüyorum, böyle düþünmemin temel nedeni de biraz empati yapabilmeyi öðrenmiþ olmam, kendime, çocuðuma türkçe olan anadilimizde eðitim yasaðý uygulansa neler hissedebileceðimizi tahmin etmem.
Önemli olan bu temel meseleyi siyaseten çözmeyi kafaya koymak, bu aþamadan sonra mutlaka etkin çözümler üretilebilir; Türkiye’de MEB sistemi içinde faaliyet gösteren Alman Lisesi, Üsküdar Amerikan Lisesi gibi yabancý okullarýn yöntemlerini benimsemek bile iþin çözümüne yönelik önemli bir adým olabilir.
Önemli olan sorunlarý vatandaþ talepleriyle örtüþen bir çerçevede çözmek; devlet deðerleri mi, vatandaþlarýn birey ya da grup deðerleri mi daha önemlidir sorusunu kendimize sorarak iþe baþlayabiliriz.
twitter.com/KarakasEser
