Geçmiþte kanser dahil pek çok hastalýðýn sadece antioksidanlarla önlenebileceðine inanýlýrken günümüzde ‘zararlý’ olduðunu düþünenler var. Antioksidanlar aþýrý uçlarda sallanan bir sarkaç ya da Hamlet tiradý gibi ‘Yararlý ya da zararlý’ mý? Peki gerçek ne?
Antioksidanlar günlük hayatýmýzýn bir parçasý olarak yediðimiz ve içtiðimiz hemen her besinde bulunan temel besin öðelerinden biri. Ancak özellikle son yirmi yýlda antioksidanlarýn insan saðlýðýna olan katkýlarý ön plana çýkýyor. Bilimsel çalýþmalarýn yer aldýðý PubMed indeksinde antioksidan ve saðlýk anahtar kelimeleri ile (Ýngilizcesi) yapýlan incelemede mevcut 34 bin bilimsel yayýndan yirmi bir bininin, yani yüzde 62’sinin son on yýlda yayýmlandýðý görülüyor. Bu bilimsel (Deneysel, klinik, saha) çalýþmalarýnýn bulgularý saðlýklý yaþam ve tedavi arenasýna abartýlý bir þekilde antioksidan etkili ürünlerin pompalanmasý þeklinde yansýyor. Öyle ki kanser gibi karmaþýk ölümcül hastalýklardan en basitine kadar tüm hastalýklarýn sadece antioksidanlar ile önlenebileceði, tedavi edileceði ileri sürülüyor. Son yýllarda antioksidanlarýn etkisiz, hatta zararlý olduðu þeklinde ‘Antioksidan karþýtý’ görüþler de ortaya atýlmaya baþlandý. Bu ürünleri kullanmaktan kaçýnan saðlýk uygulayýcýlarý ve tüketicilerde dikkat çekici bir artýþ görülüyor. Yani aþýrý uçlarda sallanan bir sarkaç veya Hamlet tiradý gibi ‘Etkili ya da etkisiz’ veya ‘Yararlý ya da zararlý’... Gerçek nedir?
Antioksidanlar hakkýndaki yazýma haftaya da devam edeceðim.
Yanlýþ 1
Her hastalýðý iyileþtirebileceði masalý
Yürütülen çalýþmalar ile Reaktif oksijen radikallerinin (ROS) hücrelerde hasara yol açtýðý ve dolayýsýyla geniþ bir yelpazede birçok hastalýðýn oluþumunda rol oynadýðý ortaya konulmuþtur. Bu bakýmdan serbest radikalleri yok edici özellikteki antioksidanlarýn vücuttaki hücre hasarýný önleyerek dolaylý bir þekilde hastalýklarýn oluþumunu engellemesi beklenmektedir. Ancak bu hipotezde yanlýþ olan sadece deneysel (in vitro) ya da kimyasal (spektroskobik) araþtýrma bulgularýnýn insanlarda etkili olacaðýnýn düþünülmesi. Çünkü bitkisel maddelerin insan vücudunda farklý þekillerde metabolize olarak yapýsal deðiþikliðe uðradýðý bilinmektedir. Dolayýsýyla asýl önemli olan vücutta deðiþime uðramýþ bu maddelerin antioksidan etkisinin bulunup bulunmadýðýdýr. Bir diðer önemli husus ise aðýzdan alýndýðýnda vücutta yeterince emilip emilemediði ve hedeflenen organlara ulaþýp ulaþamadýðýnýn bilinmemesi. Mesela, beyin engelini geçemiyorsa beyin üzerinde etkili olmasý beklenemez. Dolayýsýyla her antioksidanýn her hastalýða iyi gelebileceði, insanlarý hastalýklara karþý koruyabileceði þeklindeki abartýlý beklentiler masaldan öte deðildir.
Yanlýþ 2
Daha çok kullanýmda daha etkili deðil
70’lerin baþýnda günlük 75 miligram alýnmasý önerilen antioksidan etkili C vitamininin yüksek miktarda (1000 miligram) kullanýlmasýnýn saðlýk için yararlý olacaðý görüþü ortaya atýlmýþtý. Ancak þimdiye kadar bu görüþün doðruluðunu destekleyen bulgu bulunamamýþtýr. Öte yandan, günlük 2-7 mg civarýnda alýnmasý önerilen antioksidan etkili beta-karotenin, erkek sigara tiryakilerinde 20 mg gibi yüksek miktarlarda verilmesinin akciðer kanseri riskini yüzde 18 artýrabileceði bildirilmekte. Dolayýsýyla, antioksidanlarýn önerilen miktardan fazla kullanýlmasýnýn zararlý olabileceði göz ardý edilmemeli. Ama yüksek miktar kullanýmýnýn tersine oksidatif hasara (pro-oksidan) yol açabileceði þeklindeki öngörünün tüm antioksidanlar için doðru olamayacaðý da bildirilmektedir. Mesela, askorbik asit düþük miktarlarda oksidatif hasara yol açarken yüksek miktarda oksidatif hasarý önlemekte. Sonuçta, mevcut araþtýrmalar antioksidanlarýn insan saðlýðýnýn vazgeçilmez koruyucularý olduðunu ancak abartýlý beklentilerle tüm hastalýklarýn önlenmesi ya da tedavisini saðlamayacaðýný gösteriyor. Önemli olan dengeli ve önerilen miktarlarda kullanýlmasý.
