Son geliþen piyasa çalkantýsý Arjantin’den baþladý- diye bir laf çýktý. Gerçi 23 Ocak’ta Çin verisi bozuk gelince olay tetiklendi ve Çin’in kontrollü yavaþladýðý gözardý ediliyor. Ama Arjantin’de ne oluyor diye bakalým da, yarýn öbür gün Arjantin patlar manþetlere geçerse, biliyor oluruz.
Arjantin’i -kýrýlgan sekizli- diye listeye de aldýlar, aslýnda Arjantin geliþen piyasa bile sayýlmýyor, çünkü sermaye hareketlerine kapalý ülke. Sermaye giriþ-çýkýþý yasak. Olan yabancý sermayeyeyi de hükümet devletleþtirdi, el koydu. O yüzden normal bir piyasa hareketi Arjantin’de yok. Ancak aylardýr süren olaylar zinciriyle Merkez Bankasý rezervleri ayda 1 milyar azalmaya Arjantin Pesosu da hýzla deðer yitirmeye, baþlayýnca anlaþýldý ki, Arjantin’in dýþ dünyada pek seveni yok. -Oh olsun- diyen bir hayli.
Arjantin’in sorunu 2001-2002 krizinden baþlýyor. O zaman geliþen piyasa ve IMF gözdesiydi, dolarý Peso’ya eþitleyecek kadar liberaldiler. Özelleþtirdiler, sermayeye açýldýlar. Sonra rüzgar tersten esti, büyük kriz yaþandý. Krizin halký aþýrý yoksullaþtýrmasý üzerine açýk piyasadan vaz geçip, kontollü-kapalý ekonomiye geçtiler. Galiba mesele de burada baþladý. Ekonomiyi açsan, dert... Kapatsan, baþka dert.
Krizden hemen sonra Nestor 2003’te baþkan oldu. 2007’de ölünce de eþi Cristina Baþkan seçildi. Arjantin ekonomisi de o sýralarda kapanmaya baþladý. Devletçi-sol popülist politikalara geçtiler. Venezuela-Chavez ve Küba-Castro’ya yakýn durdular. Wikileaks belgelerine göre ABD Dýþiþleri, Caracas’taki elçiliðe -Cristina’nýn ruh saðlýðýný ve stres durumunu ve yatýþtýrýcý ilaç kullanýp kullanmadýðýný- soruyordu. Arada Falkland adalarý yüzünden Ýngiltere ile itiþtiler. Devletleþtirmeler baþlayýnca da Ýspanya ve hemen herkesle kavgalý oldular.
Cristina iki dönemdir baþkan. Ekonomik sorunlar temelde 2002’den beri sürüyor. Cristina’nýn partisi Ekim’deki ara seçimde Mecliste üçte iki çoðunluðu yitirdi. Muhalefet hem sermaye hem de halk yanlýsý olma iddiasýnda... Partisi çoðunluðu alsa, Cristina’nýn üçüncü kez baþkan seçilmesi için anayasa deðiþikliði yolu açýlacaktý, artýk o yol kapandý. Þimdi Cristina’nýn görev süresinin 2015’te bitiþi bekleniyor. Cristina -Sol politikalarýmýz sürecek- deyip, sermayeyi hoplatýyor.
Arjantin hükümeti son 4 yýldýr piyasalarla itiþiyordu. Merkez Bankasý rezervlerini borç ödemekte kullanmak için Merkez Bankasý’ný kontrole aldýlar. Bazý borçlarý ödemediler.
Sonra hükümet sermaye kontrolleri koydu, çýkýþlarý kýsýtladý. Halkýn dolar tutmasý yasaklandý. Ve anýnda karaborsa oluþtu. Bir ülkede dövizin birden fazla fiyatý varsa, devlet-piyasa ayrý kur veriyorsa, zaten çanak çömlek patlama yolunda demektir.
Ardýndan Arjantin hükümetinde -enflasyon- tutkusu baþladý ve hesapta enflasyonla mücadele edilirken enflasyon rakamýnýn ne olduðu karýþmaya baþladý. Döviz gibi enflasyonda da resmi veri-gerçek veri ayrýmý baþladý. IMF Arjantin ekonomik verilerin güvenilmez olduðuna hükmetti.
Sonra Arjantin hükümeti yerli ve yabancý þirketleri devletleþtirmeye baþladý. Devletleþtirilen þirketlerin sahipleri paralarýný alamadýklarýndan þikayete baþladýlar. En büyük gürültü, petrol þirketi YPF’deki yabancý paylarýnýn devletleþtirilmesinde koptu.
Arjantin’in ana ihracatý soya fasulyesi uluslararsý piyasada para ederken, iþler daha iyiydi. Geçen yýldan beri fiyatlar düþtü. Arjantin hükümeti son birkaç yýldýr ithal ikamesi yapýp, hesapta ulusal endüstri geliþtirmeye, gaz-su-elektrik enerjiyi tüketiciye ucuza vermeye, tarýmý desteklemeye devam ediyordu. Muhtelif kesimlere devlet eliyle ucuza-bedava daðýtýlan hizmetler vardý. Peso kuru devlet eliyle yüksek tutuluyordu. Bütün bunlara raðmen ekim seçimi, hükümetin çabalarýnýn oya dönüþmediðini gösterdi.
Ekimden beri azalan rezervler nedeniyle Merkez Bankasý önceki hafta dolar kýsýtlamalarýný ve kur kontrolünü biraz gevþetmek zorunda kaldý. Sonuçta Peso sert düþtü.
Görüldüðü gibi bunlar Arjantin’e mahsus meseleler. Arjantin parasýnýn deðer kaybetme zamanlamasýnýn diðer ülkelerle ilgisi yok. FED ile de ilgisi yok. Kapalý piyasa Arjantin’e FED parasýnýn F’si bile gitmedi ki para çýksýn.
Arjantin çalkantýsý, iç siyaset itiþmesi. Ýþ dünyasý ve medya da itiþmeye taraf. Ve tabii ki dýþ dünya da itiþmeye taraf. Arjantin liberalizasyon denedi olmadý, içeri kapanmayý denedi, yine olmadý. Gerçi yapýlan da tam yapýlmadý, yamuk ve yanlýþlar var. Arjantin’in asýl aþamadýðý, Peronizm denen ve baþý sonu olmayan biraz milliyetçi, biraz popülist ve her niyete yenen muz misali siyaset. Eskden Peronizm teklediði zaman Arjantin’de darbe olurdu. Þimdilik ekonomik kriz oluyor.
Ve bu kargaþada pek konuþulmayan: Dünyanýn ikinci büyük kaya gazý ve dördüncü büyük kaya petrolü yataklarý Arjantin’de. Ve tam da iþlenmeye hazýrlar. Galiba enflasyon-devalüasyon-kur bahane. Asýl kavga bu yataklarý devletçilerin mi, liberallerin mi iþleteceði kavgasý...Arjantin petrolü de bulduktan sonra sol devletçi Venezuela-Küba mý olacak, yoksa sað piyasacý Þili-Kolombiya mý olacak? Galiba esas mesele bu.
twitter.com/selimatalayny
