Ýnsanlarla kurduðumuz iliþkilerin niteliðini ve seyrini etkileyen en önemli unsurlardan biri de aþýrý uçlarda olan mizaç özelliklerimizdir. Cimrilik, savurganlýk, aþýrý öfkeli olmak, aþýrý çekingenlik, kuþkuculuk, aþýrý kýskançlýk, aþýrý titizlik, mükemmeliyetçilik, aþýrý kafaya takma vb. mizaç özellikleri aþýrý uçta mizaç özelliði örnekleridir. Eðer bu türden güçlü mizaç özelliklerine sahipsek, bu halimiz her zaman baþkalarý ile iliþkimizi olumsuz etkiler.
Bir mizaç özelliðimizin aþýrý uçta ve sorunlu olup olmadýðýný belirlemek için bazý kriterler kullanabiliriz. Birinci kriter diðer insanlarýn ortalamasýna göre bu özelliðimizin nerede olduðuna bakmaktýr. Eðer çan eðrisi þeklinde bir daðýlým, yani spektrum, mantýðýyla bakarsak; spektrumun uçlarýnda olmak aþýrýlýðý gösterebilir. Örneðin insanlarýn %95’inden daha fazla cimri isek aþýrý cimri olduðumuzu söyleyebiliriz. Ýkinci kriter, baþka kiþilerin gözlemi ve kanaatidir. Örneðin lise veya üniversite yýllýðýnda 20 tane arkadaþýnýz ayný özelliðinize vurgu yaparsa, ihtimalle o özellik sizde vardýr. Üçüncü kriter insan iliþkilerinde tekrarlayan sorunlara bakmaktýr. Eðer benzer bir problemi çok sayýda kiþi ve durumda benzer yaþýyorsanýz bu sizin mizaç özelliðinizden dolayý olabilir. Dördüncü kriter de kendi üzerinize düþünme sýrasýnda bir özelliðinizin aþýrý olduðunu fark etmektir.
Farkýndalýk ve kabul deðiþimimin baþlangýç düzeyidir. Farkýna varýp kabullenmediðimiz bir mizaç özelliðimizi deðiþtiremeyiz. Aþýrý öfkeli olduðumuzun farkýna varýp, bu halin sorun olduðunu kabullenmezsek deðiþemeyiz. Aþýrý kýskanç olduðumuzu fark edip kabullenmezsek kýskançlýk düzeyimizi deðiþtiremeyiz. Deðiþimin üçüncü aþamasý beceri geliþtirmektir. Örneðin aþýrý kýskançsak eþimizi sürekli denetleyip kontrol ediyoruzdur. Kýskançlýk ile ilgili duygular zihnimize hücum ediyor, kýskançlýk düþünceleri zihnimize akýn ediyor, kýskanç bir þekilde eyleme geçmek için içeriden kontrol etmekte zorlanacaðýmýz düzeyde bir motivasyon oluþuyordur. Kýskançlýðýn duygusu, düþüncesi ve eyleme geçme arzusu o denli güçlü etkide bulunabilir ki, kendimizi eþimizle kýskançlýk nedenli kavga halinde bulabiliriz.
Örneðin güçlü bir kýskançlýk epizodunu durdurabilmek için ilk önce kýskançlýk duygularýný tanýmayý öðrenmemiz gerekir. Kýskançlýk duygusu kara bulut gibi üzerimize çöktüðünde bu duygunun verdiði gerilime dayanaklýðýmýzý arttýrmaya çalýþmalýyýz. Ýkinci olarak da zihne üþüþen kýskançlýk düþüncelerini tanýyýp düzelterek savuþturmayý öðrenmemiz gerekir. Kýskançlýk düþüncesi olup biteni olduðundan farklý deðerlendirmemize yol açar. Eþimizle ilgili gereksiz ve yersiz düþünceler oluþur. Bu düþüncelerin gerçeklikten deðil kýskanç halimizden kaynaklandýðýný kabullenmemiz gerekir. Eþinizin sadakati ve doðruluðu ile ilgili düþünceleri aktif bir þekilde zihne çaðýrmaya ve zihinde tutmaya çalýþmanýz gerekir. Son olarak, en önemlisi, kýskançlýk doðrultusunda eyleme geçmemeniz gerekir. Kýskançlýk halinden kaynaklý eþi eleþtirmek, korkutmak, tehdit etmek, fiziksel olarak zorlamak vb. davranýþlara geçmemeniz gerekir.
Sonuç olarak, aþýrý uçta ve insan iliþkilerinde sorun olan bir mizaç özelliðimizi tanýyýp, deðiþtirmek kolay bir iþ olmamakla beraber; zihnimizi eðiterek yönetmek mümkündür.
