Dohok Uluslararasý Film Festivali’ne gitmiþken ziyaret ettiðim Yezidiler’in kutsal mabedi Laliþ, kadim bir inanýþýn tevazusunu sergiliyor.
Yapýlaþma yasak, aðaç kesmek yasak, avlanmak yasak... Yezidilerin hacý olmaya gittiði kutsal Laliþ bölgesinde, mabedin bulunduðu alana ayakkabýyla girmek bile yasak... Irak Kürdistan’ýna 2. Duhok Uluslararasý Film Festivali sebebiyle yaptýðým yolculuðun en etkileyici anlarýndan bazýlarýný Laliþ’te yaþadým. DUHOKIFF’e konuk olan sinemacýlardan Laliþ’i ziyaret edebilenlerin hemen hepsi benimle ayný fikirde... Kadim bir inancýn binlerce yýldýr süregiden ritüellerine tanýk olmak benzersiz bir deneyim.
Diyanet Ýþleri Baþkaný’nýn Kabe’yi saran ve ibadet yerini daraltan lüks yapýlaþmadan ‘VIP hacý’ sayýsýnýn artmasýndan yakýndýðýný okuyunca Laliþ’i çoluk çocuk dolduran o coþkulu ve alçakgönüllü kalabalýðý daha iyi takdir ettim. Su kaynaklarý ve maðaralar üzerine kurulu küçük binalardan oluþan Laliþ mabedindeki ziyaretlerini tamamlayýnca dar sokaklara, merdivenlere, avlulara, çeþme baþýna, aðaç altlarýna oturup güneþ tepeye týrmanýnca yemeklerini yediler. Hac zamanýnda da ayný alanlarda nereyi boþ bulursa oraya yatar, açýk arazide kamp yaparmýþ binlerce Yezidi! Diyanet Ýþleri Baþkaný’nýn ima ettiði þey imanýn parayla ölçülmemesi gerektiðiydi, kuþkusuz. Doðaya kýymayan Yezidi geleneðine ve Laliþ’teki tevazuya baktým: Sonra zenginliði ve ihtiþamýyla göz kamaþtýran, mermer ve varaktan gözlerinizi alamadýðýnýz Vatikan’ý düþündüm...
Bir de Zaho’daki o küçücük, dýþarýdan kilise olduðu bile anlaþýlmayan, içi de bir sunak dýþýnda alýþtýðýmýz Ortodoks kiliselerinden katbekat yalýn olan yapýnýn içinde, birkaç kýz çocuðundan oluþan korosu eþliðinde ayin düzenleyen Ermeni cemaatinin hali geldi aklýma. Türk, Alman, Kanadalý, Fransýz arkadaþlardan oluþan küçük grup aðlamama hiç þaþýrmadý... Büyük Kýyým’dan canýný zor kurtarmýþ, sýnýrý çizen daðlarýn öte yakasýna yerleþip kalmýþ Ermenilerden oluþuyor Zaho’daki küçük toplum. Onlara bir de ABD Irak’ý iþgal edince bütün Hýristiyanlar’a karþý saldýrýya geçen köktendinci Iraklýlar’dan kaçan Musul ve Baðdat Ermenileri katýlmýþ. Bu yüzyýllýk sýðýnmacýlýk, bu coðrafi sýkýþmýþlýk, bu çaresizlik, bu ezilmiþlik çok dokundu bana...
Oysa Zaholu Ermeniler gayet memnun hallerinden. Yezidiler de. Kürdistan Bölge Hükümeti’nin inançlarý eþit temsil hakký tanýyan, dini cemaatler arasýnda sayýsal üstünlük esasýna dayanmayan, kültür merkezleri açan ve destekleyen yönetim biçimi herkese güven veriyor. Birebir konuþtuðum Ermeni, Süryani ve Yezidiler’den duyduðum tek olumsuz cümle þuydu: ‘Bu hükümet giderse vay halimize!’
EN ÖNEMLÝ KÜLTÜR MÝRASLARI ARASINDA
Kontrol noktalarýný aþýp da Laliþ’e girince dünyevi olanla mistik olanýn o teklifsiz buluþmasýna katýlýnca yaþama sevincini tazeliyorsunuz. Herbiri yedi meleði simgeleyen rengarenk kumaþlara düðüm atarak, Þeyh’in yine o renkli kumaþlarla kaplý kabrinin etrafýnda üç kere soldan saða dönerek, iç maðaralardan birinde kýrmýzý bir kumaþý, bir kayanýn üzerinde asýlý kalacak þekilde üç kere atmayý baþararak dileklerinin kabul edilmesini bekleyen insan kalabalýðýna karýþýyorsunuz. Etraftaki bütün aðaçlar asýrlýk! Özellikle dut aðacý olmalarýnýn nedeni dokumacýlýk için ipek böceði yetiþtirmekte kullanýlmalarý. Yezidiler’e din deðiþtirmek yasak, Yezidiliðe geçmek de mümkün deðil. Diðer dinlere belki de ilham vermiþ olan ve Zerdüþt ile de benzerliði bulunan ibadet biçimlerine sahipler. Ezan-namaz misali güneþe göre günde beþ vakit dua ediyorlar. Laliþ’in sivri kubbelerindeki derin yivler güneþ ýþýnlarýný simgeliyor. Çocuklarýný kutsal kuyudaki suyla vaftiz ediyorlar. Erkek çocuklarýný sünnet de ettiriyor. Fakat ibadet ayrýntýlarýný sýr olarak saklýyorlar. Laliþ’teki birkaç bölmeye Yezidi olmayanlarýn girmesine izin yok. Sýrlarlarý nedeniyle olsa gerek Anadolu’da da onlara karþý çok çirkin önyargýlar geliþtirilmiþ. Yezidi inancýnda önemli yer tutan Tavus Melek’in üç semavi dinin tanýmladýðý þekliyle þeytan olduðu, Yezidiler’in þeytana taptýðý da söylenir, ‘yezit’ sýfatý hakaret olarak da kullanýlýr. Oysa Tanrý’nýn evreni yaratýp yedi meleðe emanet ettiðini düþünüyorlar. Tavus melek doðrucu ve isyancý, Tanrý’dan baþka kutsal tanýmýyor. O yüzden topraktan yaratýlan insana tapýnmayý reddediyor. Önce kovulsa da sonra affediliyor ve insaný korumaya tayin ediliyor. Laliþ’te dahi tavus kuþu resimleriyle simgelenmesine raðmen doðrudan bir iliþki yok Tavus Melek ile tavuskuþu arasýnda!
