Çocuklarýn çalýþma hayatýnda istismarý dünya kamuoyunun hassas olduðu bir konu. Çocuklarýn çalýþtýrýlma koþullarý ile ilgili mevzuatlarý ülkelerin çocuklarýn korunmasýna verdikleri deðerin yazýlý ölçütü. Bu açýdan, Avrupa Birliði’nin 94/33/EC sayýlý direktifi ile ülkemiz iþ mevzuatýný ana hatlarýyla ortaya koymak, ülkemiz de çocuk iþçilerin korunmasýna yönelik düzenlemelerin yeterliliði hakkýnda fikir edinmemize yardýmcý olacaktýr.
Avrupa Birliði
15 yaþýndan küçük gençler veya halen ulusal yasal düzenlemelere göre tam gün zorunlu öðretime tabi olanlar çocuk olarak nitelendirilmekte. 15 yaþýndan aþaðý veya mecburi okul döneminde olan çocuklarýn prensip olarak çalýþtýrýlmalarý yasak. Ancak, kültür, sanat, spor ve reklam iþlerinde en az 14 yaþýnda olan çocuklarýn resmi makamlardan önceden izin alýnmasý koþuluyla istihdam edilebilmesi mümkün. Ayrýca en az 14 yaþýnda olan çocuklar staj amacýyla veya hafif iþlerde çalýþtýrabilir. Çocuklarýn güvenliklerini, saðlýklarýný ve geliþimlerini riske sokan iþlerde çalýþtýrýlmalarý yasak. Çocuklar okul döneminde okul saatleri dýþýnda günde 2 saat ve haftada 12 saat hafif iþlerde, okul dönemi dýþýnda günde 7 saat ve haftada 35 saati geçmeyecek þekilde hafif iþlerde çalýþtýrýlabilir. Çocuklarýn gece saat 20 ile sabah 6 arasý çalýþtýrýlmasý yasak. Her 24 saatte en az 14 saat aralýksýz istirahat verilmesi zorunlu. Ýþverenler çocuklarýn saðlýklarýný korumak ve iþ güvenliðini saðlamak üzere bütün önlemleri almakla yükümlü. (Kaynak: ec.europa.eu-social 94/33/EC)
Yukarda ana hatlarýný belirttiðimiz 94/33/EC direktif ekinde çocuklarýn çalýþtýrýlmalarýnýn yasaklandýðý iþler ayrýntýlý olarak belirtilmiþtir.
Türkiye
Çocuk ve Genç Ýþçilerin Çalýþtýrýlma Usul ve Esaslarý Hakkýndaki Yönetmelikte, çocuk iþçi, 14 yaþýný bitirmiþ, 15 yaþýný doldurmamýþ ve ilk öðretimini tamamlamýþ kiþi olarak tanýmlanmýþtýr.
4857 sayýlý Kanununun 71. maddesine göre, on beþ yaþýný doldurmamýþ çocuklarýn çalýþtýrýlmasý yasaktýr. Ancak, on dört yaþýný doldurmuþ ve zorunlu ilköðretim çaðýný tamamlamýþ olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki geliþmelerine ve eðitime devam edenlerin okullarýna devamýna engel olmayacak hafif iþlerde çalýþtýrýlabilirler. On dört yaþýný doldurmamýþ çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki geliþmelerine ve eðitime devam edenlerin okullarýna devamýna engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazýlý sözleþme yapmak ve her bir faaliyet için ayrý izin almak þartýyla çalýþtýrýlabilirler.
Yukarda bahsedilen yönetmelik uyarýnca, çocuk iþçilerin günlük çalýþma süreleri, yirmi dört saatlik zaman diliminde, kesintisiz on dört saat dinlenme süresi dikkate alýnarak uygulanýr. Okula devam eden çocuklarýn eðitim dönemindeki çalýþma süreleri, eðitim saatleri dýþýnda olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapalý olduðu dönemlerde çocuklarýn çalýþma saatleri günde yedi ve haftada otuz beþ saatten fazla olamaz. Ýþverenler çocuk iþçilerin saðlýk ve güvenliklerini tehlikeye sokabilecek herhangi bir riske karþý korunmalarýný temin etmekle yükümlü. Söz konusu yönetmelikte 2013 yýlýnda yapýlan düzenlemeyle çocuk iþçilerin çalýþtýrýlmalarýna izin verilen hafif iþlerin ne olduðu tek tek yönetmelik ek 1’de sayýlmýþ, ayrýca müsaade edilen iþlerden olsa dahi çocuk iþçilerin hangi iþlerde çalýþtýrýlmayacaklarý 5.maddede ayrýca tadat edilmiþtir. Postalar Halinde Ýþçi Çalýþtýrýlarak Yürütülen Ýþlerde Çalýþmalara Ýliþkin Özel Usul ve Esaslar Hakkýnda Yönetmelik gereðince de, çocuk iþçilerin 20.00-06.00 saatleri arasýnda çalýþtýrýlmasý yasaklanmýþtýr.
Sonuç: Çocuklarýn çalýþma koþullarý ile ilgili mevzuatýmýzýn çocuklarýn korunmasýna yönelik oldukça özen gösteren düzenlemeleri içerdiði görülmektedir. Bu mevzuatýn uygulanmasýnýn denetimi önem taþýmaktadýr.
