Bir baþka þehir efsanesi de, CHP’nin asýl desteðini geliþmiþ yörelerdeki ‘aydýnlar’dan aldýðý; buna karþýlýk DP’nin geri kalmýþ yörelerde yaþayan ‘dinciler’ tarafýndan desteklendiðidir. Oysa 1950 seçiminin rakamlarý bunu doðrulamýyor.
1950 seçiminin sonuçlarý yakýndan incelendiðinde, ilginç neticelerle karþýlaþýrýz. Ne var ki, bizdeki usûl, genellikle verilerden hareketle sonuca ulaþmak ve saptamada bulunmak yerine; aksine, akýldan geçeni deðil, gönülden geçeni sanki gerçekmiþ gibi söylemekten ve tekrar etmekten geçiyor. Bunun en iyi örneði de 1950 seçimidir.
DP, hep en geliþmiþ yerlerde farklý kazandý
DP’nin hayli farklý kazandýðý ve ayný zamanda o sýrada Türkiye’nin ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal yönden en çok geliþmiþ illerini þimdi bir bir gözümüzün önünden geçirelim: DP’nin oy oraný Antalya’da (hep yaklaþýk yazacaðým) % 65; Balýkesir, Bursa ve Ýzmir’de % 58; Çanakkale’de % 62; Edirne’de % 54; Eskiþehir’de % 61; Mersin’de % 62; Adana’da % 48, Ýstanbul’da % 53 ve Ankara’da da % 49 idi. Elbette, biraz daha hoþgörülü davranarak, geliþmiþ iller kategorisini geniþletmeye kalkarsak; bu durumda DP’nin oy oranlarýný da þöyle sýralamamýz gerekir: Aydýn’da % 55; Bolu’da % 65; Denizli’de % 57; Diyarbakýr’da % 53; Gaziantep’te % 59; Hatay’da % 48; Konya’da % 60; Manisa’da % 59; Muðla’da % 55; Samsun’da % 58… Unutmayalým ki, o sýrada henüz büyük þehirlerde bugün artýk varoþ denilen, zamanýnda gecekondu olarak adlandýrýlan bölgeler henüz bulunmuyordu. Þehirler, ne ölçüde geliþkin olursa olsunlar, henüz göç almamýþlardý. O bakýmdan þehir oylarý, büyük ölçüde daha sonra göç alacak olan yörelerin seçmeninden henüz uzaktý.
Þimdi de CHP’nin kazandýðý yerlere bir bakalým
Belki de bu can sýkýcý matematik oranlarý bir yana býrakarak, DP’nin karþýtýný oluþturan CHP’nin bu seçimde kazandýðý yerleri gözden geçirsek, daha kolay olacak. Þimdi de seçim sonucunda CHP’nin kazandýðý illeri ilân ediyorum: CHP’nin önde geldiði iller; Karadeniz bölgesinde Sinop ve Trabzon; Akdeniz bölgesinde Hatay; Doðu Anadolu’da ise Kars, Erzincan, Malatya, Bingöl, Bitlis, Van ve Hakkâri idi. Yani, sadece on ilde CHP seçimi önde bitirebilmiþti. CHP, ikinci parti olmasýna raðmen; Kastamonu’da, Kýrþehir’de, Kütahya’da, Mardin’de, Ordu’da, Tokat’ta ve Yozgat’ta da milletvekili çýkarmayý baþarmýþtý. Diðer yandan, seçimde oylarýný DP ile paylaþtýðý iller; Karadeniz bölgesinde Ordu ve Trabzon; Orta Anadolu’da Kýrþehir ve Güney Doðu Anadolu’da da Mardin idi. Görüldüðü gibi, CHP’nin seçimi kazanabildiði on il arasýnda; baþta Doðu Anadolu bölgesinde bulunan Malatya, Erzincan, Hakkâri, Bitlis, Bingöl, Van, Kars ve Erzincan, en geri kalmýþ iller arasýndaydýlar. Diðer iller de geri kalmýþlýk açýsýndan onlarý izliyordu. Dolayýsýyla, CHP’nin seçimi kazanabildiði iller, neredeyse Doðu Anadolu bölgesi ile sýnýrlý sayýlabilirdi. Ýkinci parti olarak varlýk gösterebildiði iller arasýnda baþta Güney Doðu Anadolu bölgesinde bulunan Mardin geliyordu. Ardýndan da Karadeniz bölgesinden Kastamonu, Ordu ve Tokat; Ýç Anadolu bölgesinden Yozgat ve Kýrþehir; Ege bölgesinden de Kütahya geliyordu.
CHP’nin DP ile farký kapatabildiði yerler
Þimdi deðerlendirme sürecinde bir adým daha atýp; CHP’nin DP karþýsýnda çok az farkla ikinci parti olduðu illerdeki duruma da basit bir varsayýmla yakýndan bakmalýyýz: Ýki parti arasýndaki oy farkýný binde ile yakýndan hesap ettiðim illerde, aradaki binde oran farkýnýn sadece yarýsý kadar oranda bir seçmen kitlesinin kararýný deðiþtirmesi halinde, DP kazandýðý bütün pek çok milletvekilini CHP lehine yitirebilirdi. Sadece binde ile hesap edilecek oy farkýný deðil, yine birbirine çok yakýn oy oranlarýný da göz önüne almak gerekir...
Þimdi bir de buna bir bakalým: Kastamonu’da ve Urfa’da aradaki puan farký yaklaþýk olarak sadece dört; Kýrþehir’de üç; Muþ’ta ikiydi; Mardin’de ve Ordu’da ise oylar neredeyse eþit paylaþýlmýþtý. Kastamonu’da DP dokuz, Urfa’da ise altý üyelik kazanmýþtý. Kýrþehir’de ise iki üyelik. Muþ’ta da yine iki üyelik DP’nin olmuþtu. Bu hesapla, CHP küçük farklarla bu milletvekilliklerini kaçýrmýþtý denilebilir. On dokuz üyelik de az sayýlamazdý. Ancak, illerin çok büyük bir kýsmýnda aradaki fark o kadar büyüktü ki, söz konusu farkýn kapatýlmasý zaten imkânsýzdý. Dolayýsýyla, bu illerde bu türden spekülatif bir hesaba bile gerek yoktur. DP açýsýndan ise, bu derece anlamlý bir oy farký ile yitirdiði bir seçim çevresi olmadýðýndan, bu türden bir hesaplama yönteminin manasý olmaz. Bunun belki de tek istisnasý Trabzon idi. Buradaki oy farký DP aleyhine sadece iki puandý.
DP’nin açýk ara kazandýðý yerler
Bir de duruma DP açýsýndan bakalým: DP, elli iki ilde seçimi birinci bitirmiþti. Bu illerde bulunan toplam 423 üyelikten 409’unu kazanmýþtý. Meclis’te kazandýðý üyeliklerin yaklaþýk % 98’ini bu illerden saðlamýþtý. CHP ise, on ildeki 57 üyeliðin 53 tanesini kazanmýþtý. Meclis’te kazandýðý üyeliklerin yaklaþýk % 77’’ini bu illerden saðlamýþtý. Bir adým daha atalým: DP, on üç ilde oylarýn % 60 ilâ 70’ini alýrken; otuz dört ilde % 50 ilâ 60’ýný, on ilde de % 40 ilâ 50’sini almayý baþarmýþtý. CHP açýsýndan bakýldýðýnda ise durum þuydu: CHP bir ilde (DP’nin seçime katýlmadýðý Hakkâri’de) bütün oylarý almýþtý; % 60 ilâ 70 arasýnda sadece üç ilde; % 50 ilâ 60 arasýnda beþ ilde ve % 40 ilâ 50 arasýnda da otuz iki ilde oy alabilmiþti. DP’nin Sinop’taki oy oraný yaklaþýk % 11 düzeyinde kalmýþtý. CHP ise üç ilde (Bitlis, Erzurum ve Sinop’ta) oy oranýný % 60’ýn üzerine çýkarmayý baþarmýþtý. % 50 ilâ 60 arasýnda oy aldýðý iller arasýnda Bingöl, Hatay, Kars, Malatya ve Van bulunuyordu. DP toplam yedi ilde üyelik kazanamamýþtý. Bu illerin beþi Doðu Anadolu bölgesinde (Bingöl, Bitlis, Erzincan, Kars ve Malatya) bulunuyordu. Diðer ikisi Hatay ve Sinop idi. CHP açýsýndan bu rakam kýrk dört idi.
CHP’nin üyelik kazanamadýðý iller, Marmara, Trakya ve Ege bölgesinde idi. Seçim kazanabildiði illerin yedisi Doðu Anadolu bölgesinde; beþi Karadeniz bölgesinde; üçü Orta Anadolu bölgesinde; ikisi Güney Doðu Anadolu bölgesinde ve biri Akdeniz ve diðeri de Ege bölgesinde idi. DP’nin üyelik kazanamadýðý yalnýzca yedi il (Kars, Erzincan, Bingöl, Bitlis, Sinop, Hakkâri ve Malatya) vardý.
Ýstanbul’da DP’nin oy oraný % 56,6 iken, CHP’ninki % 26,2 idi. MP ise, 17,2 oranýnda oy kazanmýþtý. Devam edelim: DP’nin ve CHP’nin sýrasýyla bölgelere göre oy ortalamalarý da þöyleydi: Trakya % 55,8 ve % 39,6; Ege % 56,7 ve % 42,2; Marmara % 59,4 ve % 39,6; Ege % 56,7 ve % 42,2; Akdeniz % 56,5 ve % 42,6; Karadeniz % 52,4 ve 41,6; Orta Anadolu % 56,5 ve % 39,7; Doðu Anadolu % 46,8 ve 50,9; Güney Doðu Anadolu % 48,1 ve % 40.
Görüldüðü gibi, CHP’nin seçim kazanabildiði yerler, Türkiye’nin pek çok bakýmdan en geri kalmýþ olan illeriydi!
Gönülden geçenler; ama akla gelmeyenler
Seçim, biraz da matematik demektir. Benim matematiðim ise, oldum olasý iyi deðildir. Fakat bir seçimin ancak rakamlar temelinde deðerlendirilmesi gerektiðini bilirim. Þehir efsaneleri, pek çok kez gerçeklerin yerini alabilir. Zaten onun için onlara “þehir efsanesi” demiyorlar mý? Efsaneler, genellikle gerçeklerden daha hýzlý yayýlýr; ama rakamlar, gönüllerini deðil de, akýllarýný dinlemeye hazýr olanlar için tercih edilmelidir. Siz siz olun, rakamlarý efsanelere tercih edin!
O zaman da anketler vardý
Tam olarak nasýl yapýldýðýný asla bilemesek de, o zamanlar da seçim anketlerinin basýnda yayýnlandýðýndan söz etmenin zamanýdýr. Vatan gazetesinin Nisan ayý baþýnda yaptýðý bir seçim anketine göre; DP 212, CHP 149 ve MP de 57 milletvekilliði kazanacaktý. Baðýmsýzlar da 47 üyelik elde edeceklerdi. Anket yöntemi açýklanmamakla birlikte, Vatan gazetesinin DP’ye olan yakýnlýðý göz önüne alýnýrsa, bu takdirde, DP’nin seçim sonuçlarýna iliþkin beklentileri bir ölçüde görülebilir. Ancak, belki de bu Vatan gazetesinin ve özellikle de Ahmet Emin Yalman’ýn gönlünden geçen bir sonuçtu. DP milletvekili Cihat Baban da, Tanin gazetesinde, DP’nin 298 milletvekilliði kazanacaðý öngörüsünde bulunmuþtu.
Hürriyet gazetesinin Mayýs ayýnda yaptýðý ve daha küçük kapsamlý bir ankete göre de; Ýstanbul’da DP’nin oy potansiyeli % 61, CHP’ninki % 23 ve MP’nin de % 15 civarýndaydý. Ayrýca, DP’nin % 54, MP’nin % 24,5 ve CHP’nin de 21,5 oy oraný ile sýralandýðý bir baþka anket sonucu için yine Hürriyet gazetesinde yayýnlanmýþtý. Þimdi de seçim sonucunu yazýyorum: DP % 53’ün biraz üzerinde iken, CHP % 40’ý bulmuþtu. MP ise % 3’ü ancak yakalamýþtý. DP 408 üyelik alýrken; CHP 69 üyede kalmýþtý. MP’nin ise sadece tek bir milletvekilliði vardý. Seçim sisteminin azizliði, onu deðiþtirmemekte ýsrar eden CHP’yi vurmuþtu!
