Anayasa Mahkemesi (AYM) Baþkaný Haþim Kýlýç’ýn “Yüzde 10 seçim barajýnýn iptaline iliþkin bireysel baþvuruyu Genel Kurul’da 2-3 hafta içinde görüþürüz, karar hemen uygulanýr” açýklamasýyla baþlayan tartýþmayý anlamaya çalýþalým:
BBP, 4 Mayýs 2014’te yüzde 10’luk seçim barajýnýn iptali için Anayasa Mahkemesi’ne bireysel baþvuruda bulunacaðýný açýkladý, baþvuruyu ise 38 gün sonra 12 Haziran 2014’te yaptý.
BBP Genel Baþkaný Mustafa Destici, “Seçimin kanununda yapýlacak deðiþikliklerin ilk seçimde uygulanabilmesi için 1 yýl öncesinde yapýlmasý gerekliliðini” gerekçe gösterdi.
Seçim ne zaman yapýlacak?
Yaz tatili nedeniyle kýsa bir süre öne alýnmazsa 12 Haziran 2015’te!
Yani Destici, AYM’ye karar için bir gün süre tanýmýþ!
Diðer iki parti o kadar ‘özenli’ davranmamýþ!..
Saadet Partisi 17 Temmuz’da, DSP ise ‘Eylül-Ekim gibi’ AYM’ye baþvurmuþ.
Geçelim...
***
AYM’nin bireysel baþvuru birimleri baþvurularý 6 ay ‘incelemiþ’, karar verememiþ...
Konu ‘genel kurul’a getirilmiþ. (Hangi genel kurul olduðu tartýþmasýna gireceðiz.)
AYM açýklamasýna göre; “Önemli usuli sorunlar olduðu” gerekçesiyle “Anayasa Mahkemesi Genel Kurul’un da (imla açýklamadaki gibidir) görüþülmesinin daha isabetli olacaðý” düþünülmüþ...
Bu süreci, 27-28 Kasým’da Antalya’da yapýlan AYM üye ve raportörlerinin katýldýðý toplantýda Baþkan Kýlýç’ýn yaptýðý açýklamayla öðrendik.
Kýlýç daha sonra açýklama yapma gereði duysa da, Habertürk yazarý Muharrem Sarýkaya’nýn sorularýna verdiði cevaplar ve Sarýkaya’nýn “AYM, 7 ay sonra yapýlacak seçimde yüzde 10 barajýnýn uygulanýp uygulanamayacaðýný belirleyecek. Bu kararý da bir yýl beklemeye gerek duyulmadan uygulanacak” yorumu arasýnda bir çeliþki yok.
Sarýkaya “Baþvurular hangi aþamada” diye sormuþ; Kýlýç “Genel Kurul görüþecek” demiþ; Sarýkaya bu kez “AYM kararlarý, Anayasa’nýn ‘Seçim Kanunu’nda yapýlacak deðiþiklikler bir yýl içinde yapýlacak seçimde uygulanmaz’ hükmüne tabi mi?” diye sormuþ, Kýlýç da
“Hayýr tabi deðil, anýnda uygulanýr. Hak ihlali kararý hemen ortadan kaldýrýlmasý içindir” cevabýný vermiþ.
Bu diyalogdan bu yorum çýkar.
***
Sarýkaya, 5 Aralýk’ta bir yazý daha yazdý ve AYM’nin gönderdiði 11 maddelik bilgi notunu paylaþtý.
Nota göre, AYM’de iki genel kurul var. Biri Bireysel Baþvuru Genel Kurulu, diðeri en üst kurul olan AYM Genel Kurulu...
Altta ise bölümler ve onlara baðlý komisyonlar var. Ve her biri ‘mahkeme’ sýfatýyla görev yapýyor.
Alt birimlerde, baþvurularýn ‘kabul edilebilirliði’ konusunda karar verilememiþ ve konu Bireysel Baþvuru Genel Kurulu’na getirilmiþ.
Baþvurularýn kabul edilir olup olmadýðýna bu Genel Kurul karar verecek. Baþkaný yine Haþim Kýlýç...
***
Konunun sorunlu bölümü bundan sonra baþlýyor:
Bilgi notuna göre, Kurul, baþvurularý kabul edilebilir bulursa, esasa girecek ve ‘ihlal’ olup olmadýðýna karar verecek. ‘Hak ihlali var’ derse, “sonuçlarýnýn hangi þekilde ortadan kaldýrýlabileceði hususunda yapýlmasý gerekenleri ilgili makama bildirecek”...
Ancak bu ifade, ayný notun 11. maddesindeki “Ýhlali tespit etmekle yetinir” ifadesiyle çeliþiyor.
Yine bilgi notunda, “Bireysel Baþvuru Genel Kurulu bir mahkemedir, ancak diðer mahkemeler gibi konuyu AYM Genel Kurulu’na götürme hakký yoktur” deniliyor.
Burada ise iki sorun var:
Birincisi; AYM açýklamasýnda, konunun “AYM Genel Kurulu’nda görüþüleceði” belirtiliyor, bilgi notunda ise Bireysel Baþvuru Genel Kurulu deniyor...
Ýkincisi; bu durumda Bireysel Baþvuru Genel Kurulu, AYM Genel Kurulu’na götüremediði bir konuda AYM Genel Kurulu’nun yetkisinde olan yasa iptalini gerektirecek bir karar verebilecek!
***
‘Yasadan doðan hak ihlali’ iddiasýna iliþkin bireysel baþvuru AYM’nin önüne ilk kez gelmiyor. AYM, benzer baþvurulara daha önce ‘ret’ kararlarý vermiþ.
Gerekçesi de AYM Yasasý’nýn 45. maddesi: “Yasama iþlemleri ile düzenleyici idari iþlemler aleyhine doðrudan bireysel baþvuru yapýlamayacaðý gibi Anayasa’nýn yargý denetimi dýþýnda býraktýðý iþlemler de bireysel baþvurunun konusu olamaz.”
Örneðin, 16 Nisan 2013 tarihli kararýnda bunu þöyle izah etmiþ: “Bireylere doðrudan yasama iþleminin iptalini isteme yetkisi tanýnmamýþtýr. Bir yasama iþleminin, temel hak ve özgürlüðün ihlaline neden olmasý durumunda, doðrudan yasama iþlemi aleyhine deðil, ancak yasama iþleminin uygulanmasý mahiyetindeki iþlem, eylem ve ihmallere karþý bireysel baþvuru yapýlabilir.”
Yüzde 10 seçim barajý da bir ‘yasama iþleminin uygulanmasý’ deðil, bir ‘yasama iþlemi’dir. Çünkü Seçim Yasasý’nýn 33. maddesine göre, “...geçerli oylarýn yüzde 10’unu geçmeyen partiler milletvekili çýkaramazlar.”
Yani yüzde 10 barajý yasanýn uygulanmasýyla deðil, doðrudan kendisiyle ilgilidir.
Bu nedenle de “Genel Kurul’a taþýnmasý Anayasa’ya aykýrýdýr”...
Ayrýca, mahkemeler yasalarý yorumlarken, yasa koyucunun (TBMM’nin) maksadýný da dikkate alýr. Bireysel baþvuru yolunu açan yasanýn TBMM’deki görüþmelerine bakýldýðýnda, yasa koyucunun ‘yeni bir yasa iptal yolu açmama’ iradesi açýkça görülüyor. Görüþmelerde, “AYM’nin ilgili bölümü, bireysel baþvuru incelemesi sýrasýnda hak ihlalinin yasadan kaynaklandýðý kanaatine varýrsa iptali istemiyle Genel Kurul’a baþvurur” diye bir hüküm tartýþýlmýþ; ancak ‘Anayasaya aykýrý þekilde yeni bir iptal yolu açýlýr, AYM hem savcý hem hakim durumuna gelir’ diye vazgeçilmiþti. Yani TBMM, bilinçli olarak AYM’ye böyle bir yetki vermemiþti.
***
Tartýþýlan soru þu;
Yasanýn ‘lafzý’ ve yasa koyucu “bireysel baþvuru yeni bir yasa iptal yolu olamaz” demesine raðmen, AYM’nin bireysel baþvuru birimleri neden önceki kararlarýnda olduðu gibi ‘ret’ kararý vermedi?
Bunun cevabý hukuk çerçevesinde tartýþýlamýyor.
Çünkü;
- Konu Anayasa’ya aykýrý olarak ve ‘yasa iptaliyle sonuçlanabileceði’ izlenimi yaratacak þekilde Genel Kurul’a taþýndý ve kamuoyunda tartýþmaya açýldý.
- Seçime 7 ay kala oluþturulan bu gündem, seçimler ve seçim sonuçlarýný þimdiden tartýþmalý hale getirme sonucunu doðurdu.
- AYM Baþkaný Haþim Kýlýç’ýn, konuyu Genel Kurul’a getirmesi, çeliþkili açýklamalarý ve bilgi notu ‘ihsas-ý rey’ olarak algýlandý ve tartýþmalarý büyüttü.
- Ayrýca, Antalya’daki ‘bireysel baþvuru’ konulu toplantýda aðýrlýkla ‘yüzde 10 barajý’nýn konuþulmasý ve ‘iptal’ yönünde görüþlerin tartýþýlmasý ‘AYM üyeleri ve raportörleri üzerinde etki oluþturma’ amaçlý olarak deðerlendirildi.
***
Son söz;
Yüzde 10 seçim barajýnýn yüksek olduðunu iktidar dahil bütün siyasi partiler kabul ediyor; “temsilde adalet için daha düþük baraj veya daha farklý bir seçim sistemi getirilmesi” gerektiðini söylüyorlar.
Tartýþma yaratan, AYM’nin Anayasa ve TBMM iradesine aykýrý olarak yeni bir ‘iptal yolu’ ihdas etme giriþimi.
AÝHM, benzer bir baþvuruda, “Yüzde 10 seçim barajý yüksek, ancak ihlal kararý veremeyiz, zira bu önemli karýþýklýklara neden olur. Bizim iþimiz böyle bir karýþýklýða neden olacak karar vermek deðildir” demiþti.
Kuruluþ gerekçesi “baþvurularý AÝHM’e gitmeden çözmek” olan AYM bireysel baþvuru birimleri bu AÝHM kararýna ve barajýn yüksekliðine atýfta bulunarak ‘ret’ kararý verselerdi bu tartýþma baþlamayacaktý.
O halde, AYM’nin bireysel baþvuru komisyonlarý, bölümleri nerede uzlaþamadý da Baþkan ‘genel kurul baksýn’ dedi?
***
ÝÇTÜZÜK BU YÜZDEN MÝ DEÐÝÞTÝ?
Bu tartýþmada, AYM içtüzüðünde 5 Mart 2014’te yapýlan bir deðiþikliðin önemli yeri var: “Bölümlerin kararlarý arasýnda içtihat uyumsuzluðunun oluþtuðu ya da oluþacaðý kanaatine varýldýðý veya bölümlerce Genel Kurul tarafýndan karar alýnmasýnýn gerekli görüldüðü hâllerde Genel Kurulu toplantýya çaðýrmak.”
Bu içtüzük deðiþikliði ile seçim barajý iptaline iliþkin bireysel baþvuruyu ‘genel kurul’ gündemine alma yolu açýldý.
Ayrýca, burada ‘hangi genel kurul’un kastedildiði belli deðil. ‘Bilgi notu’na göre, bireysel baþvuru birimleri konuyu AYM Genel Kurulu’na götüremiyorsa, kastedilen ‘Bireysel Baþvuru Genel Kurulu’ olmalý. Ancak bu belirsizlik AYM Baþkaný’na AYM Genel Kurulu’nu da toplama yetkisi veriyor!
***
AYM ÞÝMDÝ NE YAPACAK?
1- AYM, önceki kararlarýnda olduðu gibi ‘yasama iþlemi aleyhine bireysel baþvuru olmaz’ diyerek ‘ret’ kararý verir.
2- a) AYM, yüzde 10 seçim barajýnýn ‘hak ihlali’ olduðuna hükmeder, ancak ‘yasayý iptal’ kararý vermez, sadece TBMM’ye ‘bunu düzelt’ der. Ancak, TBMM yasayý deðiþtirse bile, Anayasa’nýn 67. maddesinin “Seçim kanunlarýnda yapýlan deðiþiklikler bir yýl içinde yapýlacak seçimlerde uygulanmaz” hükmü gereðince 2015 seçiminde uygulanamaz.
b) AYM, yüzde 10 seçim barajýný düzenleyen Seçim Yasasý’nýn 33. maddesini iptal eder.
Bu durumda 2015 seçimlerine ‘sýfýr’ barajla gidilir.
Ya da; ‘partilerin uzlaþmasý’ ile barajý düþüren yeni bir seçim yasasý yapýlýr ve ‘ilk seçimde uygulanmasý’ için Anayasa’nýn 67. maddesi deðiþtirilir.
Karar ne olursa olsun, AYM’nin seçim öncesi baþlattýðý siyasi tartýþma bitmeyecek...
