20 Ocak 1990’da Azerbaycan’ýn baþkenti Bakü, felakete, oluk oluk akýtýlan kana, en önemlisi baðýmsýzlýk mücadelesine ve halkýn direniþine sahne oldu.
Sovyetler Birliði çöküþ sürecinde, Bakü, Vilnyus ve Tifliste’ki halk ayaklanmalarýna karþý çok acýmasýzca tavýr sergiledi. Gorbaçov’un “Glastnost ve Prestroika” projesiyle çöküþe geçen zamanýn önemli imparatorluðu, zor ve sancýlý dönem yaþadý.
Ermenilerin Yukarý Karabað’da özgürlük haklarý adý altýndaki mücadelesine de zemin oluþturan Gorbaçov’un politikalarýna Azerbaycanlýlar ciddi biçimde karþý çýktý. O dönemde bile meydanlarda, hala adil tavýr beklentisi içerisinde olduklarýný gösteren sloganlar atýlýyordu.
Bakü’nün Sovyet döneminde Lenin Meydaný, baðýmsýzlýk mücadelesinde ise Azadlýk yani Baðýmsýzlýk Meydaný adý verilen bu meydan, milyonlarca insanýn Sovyetler Birliði’nin politikalarýna karþý çýkýþýnýn merkezi oldu.
Gorbaçov ve dönemin Sovyet yöneticilerinin Azerbaycan’ýn tarihi topraðý Karabað’da Ermenilere söz hakký tanýmasý, Azerbaycan halkýnýn tepkisine ve sokaklara dökülmesine neden oldu.
70 küsür sene susan bir millet, kendine yönelik adaletsiz tavrýn hesabýný soruyordu. Karabað topraklarýnýn Ermenilerle pazarlýk konusu yapýlmasýna karþý çýkýyordu.
Sovyetler Birliði Devlet Baþkaný Mihail Gorbaçov iþin bu kadar derinlere gideceðini tahmin etmemiþti. Nitekim Gorbaçov, demokrasi ve fikir özgürlüðü anlayýþýyla herkes konuþmaya ve söz hakký istemeye baþladýðýnda, bu istekleri tankla, topla, tüfekle bastýrmak istedi. Gorbaçov, demokrasi kavramýnýn Sovyetler Birliði’ni çöküþe götüreceðini hesaba katmamýþtý zira daha sonraki adýmlarýyla bu durumu belli etti.
Bakü, aylarca Sovyetler Birliði yöneticilerine direnerek, Karabað’daki yeni siyasi oyunlarýn önüne geçilmesini istedi. Azadlýk Meydaný, Azerbaycan aydýnlarý, yazarlarý ve bilim adamlarýnýn önderliðinde yeni bir siyasi etaba geçiþe þahitlik ediyordu. Bu meydana ilk defa Türkiye bayraðý getirildiðinde meselenin, Sovyetler’in adaletsizlik siyasetine karþý çýkýþtan daha olgun ve geleceði hedefleyen zemine kaydýðý anlaþýlýyordu. Ýnsanlar baðýmsýzlýk mücadelesiyle milli kimlik ve kendini anlama felsefesini de Azadlýk Meydaný’nda idrak ediyordu . Yýllar önce bastýrýlmýþ duygular parlamaya, söylenmeyenler dile getirilmeye baþlandý. Esarette olduðunu idrak eden bir halk, kendini yeniden tartmaya, kendine dönmeye ve kendini ifade etmeye baþladý. Azadlýk Meydaný insan seliyle dolup taþýyordu. Azerbaycan’ýn her yerinden insanlar akýn akýn bu meydana gelerek, meydandakilerle birlikte haykýrmaya baþladý.
Sovyetler Birliði yöneticileri, özellikle Gorbaçov, halkýn tepkisini durdurmanýn çaresini arýyordu. Ayný ayaklanmalar Tiflis ve Vilnusta da gerçekleþti. Rusya’nýn kendisinde bile demokrasi ve baðýmsýzlýk çýðlýklarý atýlmaya baþladý. Kontrolü yitiren yönetim, baskýyý ve zulmü en aðýr tonda arttýrýyordu. Ýnsanlar, Sovyet tanklarýnýn ve askerinin kan akýtacaðýna inanmýyordu.
Ýþte bu ayaklanma ve hak talebi, çökmekte olan imparatorluðun iþlediði son tarihi katliamýna þahit oldu.
20 ocak 1990’da milyonlarca Azerbaycanlýnýn bulunduðu Bakü sokaklarý, Sovyet askeri ve tanklarýyla doldu. Ýnsanlar bu tanklarýn önüne karanfillerle, barýþ isteðiyle çýktý. Zira halk, hala bu tanklarýn ve Sovyet askerlerinin onla silah doðrultmayacaðýna inanýyordu. Fakat Gorbaçov’un emriyle Sovyet tanklarý, Bakü sokaklarýnda önüne gelen herkese ateþ açtý. Silahsýz siviller sokaklarda katledildi. Gösterilerin þiddetle bastýrýlmasýyla tarih, bu facianýn ardýndan baðýmsýzlýk mücadelesinin tetiklenmesine ayna tuttu.
O gün herkes ayný düþünüyor, ayný þeyleri konuþuyordu. O gün bir millet, büyük faciaya raðmen birlikte nasýl yeniden fidanlanabilineceðinin örneðini sergiliyordu. Bunun bir facia doðrudur ama içeriðine bakýldýðýnda bu, Azerbaycan’ýn onurlu ve þerefli tarihidir. Baðýmsýzlýðýna, topraklarýna ve devletine sahiplenme felsefesine sarýlmasýnýn göstergesidir. 20 Ocak Azerbaycan’da matem günü olarak anýlýyor. Bugün herkes þehitliðe gider ve o fedakar insanlara saygý duruþunda bulunur. Bana kalýrsa 20 Ocak Azerbaycan’ý Azerbaycan yapan gurur kaynaðý bir gündür. Sovyetler Birliði’ne kafa tutan, hakkýný isteyen halkýn göðsünü gere gere kendinden söz ettirdiði bir gündür. Çökmekte olan imparatorluðun acizliðini, kendi vatandaþýna karþý gerçek tavrýný gösteren, acý hakikata ayna tutan önemli bir gündür.
Bu þerefli günü Azerbaycan tarihine miras býrakan 20 Ocak Bakü þehitleri önünde saygý ve sevgiyle eðiliyorum.
Baðýmsýz Azerbaycan’ýn gerçek kahramanlarýna selam olsun...
