Geçen hafta, gazetelerde Saðlýk Bakanlýðý’nýn internet üzerinden satýþý yapýlan týbbi bitkilerle ilgili haklý uyarýlarý yer alýyordu. Bitkisel ilaçlarýn hiçbir yan etkisi bulunmayacaðý öngörüsüyle kontrolsüz bir þekilde kullanýlmasýnýn insan saðlýðý bakýmýndan yaratacaðý tehlikelere dikkat çekiliyordu. Buraya kadar tamamen doðru bir uyarý. Ancak yenilenen ‘zararlý týbbi bitki listesi’nde yer alan bitkilerle ilgili yapýlan risk bildirimlerini görünce hayretler içerisinde kaldým. Bu þekilde bilinçsizce hazýrlanmýþ, yanlýþlarla dolu, bilimsel kanýt ve deðerlendirmelerden uzak bir listenin Saðlýk Bakanlýðý tarafýndan hazýrlandýðýna inanmak istemiyorum. Konuyla ilgili deðerlendirmelerimi sizlerle paylaþmak istiyorum. [Not: SB, Saðlýk Bakanlýðý listesinde yer alan bilgi; EY: Benim yorumum olarak kýsaltýlmýþtýr].
Kediotu (valerian)
SB: “El titremesi, bitkinlik, göðüs sýkýþmasý gibi durumlara yol açabilir” þeklinde uyarýda bulunmuþ.
EY: Hiçbir bilimsel kaynakta bu þekilde bir kayýt bulunmuyor. Kediotu kökü uyku sorunlarýnda yararlanýlabilecek en güvenilir yatýþtýrýcý olarak bilinir. Hatta bir genç kýzýn intihar amacýyla evde bulunan 20 kediotu kapsülünü yuttuktan sonra piþman olarak hastaneye baþvurduðunda midesini bile yýkama gereði duyulmadýðý, tüm klinik bulgularýn normal olduðu bilgisi kayýtlý. Yani önerilen miktarýn 20 misli bile kullanýldýðýnda güvenli denilebilir. Ancak Türkiye’de týbbi kediotu (Valeriana officinalis) bitkisi yetiþmiyor.Bu bakýmdan aktarlarda kediotu diye satýlan kökler ülkemizde yetiþen bitkilerden elde ediliyor. Yapýlan çalýþmalarda ülkemizde yetiþen kediotu türlerinde etkili madde olan valepotriatlarýn 8 misli yüksek olduðu (Valeriana alliariifolia) bildiriliyor. Dolayýsýyla kediotunu hangi kaynaktan aldýðýnýz ve ne þekilde kullandýðýnýz önemli; kökü toz edip hazýrlanan çay ya da maserat (soðuk suyla hazýrlanan içecek) veya standart bitki özütü. Etkili bileþeni sýcak suda dayanýksýz olduðundan çay hazýrlarsanýz etkisi düþüktür. Zaten çay olarak içebilmek çok zor; çünkü kötü kokar. En iyisi standart özüt içeren kapsüllerin eczanelerden temin edilerek yutulmasýdýr. Bir eczacý meslektaþým, uyku sorunlarý için önerilen kediotu kapsülü ürününü satýn alan hastanýn ertesi gün “Bana bozulmuþ ilaç verdiniz” diye ilaç þiþesini geri getirip kýzdýðýndan bahsetmiþti.
Ökseotu
SB: “Baþaðrýsý, hipotansiyon, yüksek ateþ, göðüs aðrýsý, alerjik reaksiyonlar, titremeler, koma ve halüsinasyonlar görülebilir” uyarýsý yapýlmýþ.
EY: Bu belirtiler parenteral (enjeksiyonluk ürünler) ökseotu uygulamasýyla görülebilmektedir. Yurtdýþýnda (Almanya, Fransa vd.) bazý kanserlerin tedavisinde kullanýlan parenteral formülleri satýlýyor. Diðer taraftan ökseotunun parenteral uygulanmasýyla vücutta yüksek ateþ vb. belirtiler görülmesi baðýþýklýk sistemini uyardýðý ve dolayýsýyla etkili olacaðý þeklinde yorumlanýyor. Halbuki ökseotunun baðýþýklýðý desteklemek amacýyla aðýzdan uygun miktarda kullanýmýnda herhangi bir risk belirtilmemiþtir. Ancak çocuklarýn kuþ yakalamak için (ökse) kullandýðý meyvelerin yenilmesi durumunda zehirlenme riski yüksek.
Akdiken /Cehri ve Sinameki
SB: “Aþýrý dozda sývý dengesizliðine yol açabilir. Uzun süreli kullaným özellikle potasyum kaybýna yol açabilir. Baðýrsak týkanýklýðýnda, iltihaplý baðýrsak hastalýklarý, apandisit ve elektrolit eksikliði vakalarýnda kullanýlmamalýdýr. Hamile/emzirenlerde kullanýlmamalý. Yüksek dozda böbrek iritasyonuna neden olabilir” þeklinde.
EY: Saðlýk Bakanlýðý’nýn bu uyarýsý doðru. Her ikisi de antrasen tipi iritan müshil etkili bileþenler taþýyor. Dolayýsýyla sinameki ve cehrinin 1-2 haftadan daha uzun süreli kullanýlmasýnýn kolon kanseri gibi ciddi sorunlara yol açabileceði zaten biliniyor. Bu konuda uyarýlarý sýklýkla yazýlarýmda yer veririm. Ama ne yazýk ki ülkemizde insanlar beslenme ve yaþam þekillerini düzenlemek yerine kabýzlýk sorunlarýný sürekli sinameki kullanarak çözmeye çalýþýyor. Hatta geçtiðimiz yýllarda ‘acý cehre’ adýyla insanlara zayýflama aldatmacasýyla yaygýn pazarlanmasýna göz yumuldu.
Hiyarþembe
SB: Doz aþýmý durumunda kramp benzeri þikayetler. Uzun kullanýmda potasyum vb. elektrolit kaybý; baðýrsak sorunlarý, kas güçsüzlüðü, ödem ve kemik erimesine yol açabilir.
EY: (Cassia fistula, meyve) de müshil etkilidir. Sinameki ile ayný bitki ailesindendir. Ancak sinamekideki antrasenozitlerin oraný düþüktür. Etkisi daha ziyade þekerli bileþenlerine baðlý olarak ozmotik bir etkidir. Ancak yine de sinamekide olduðu gibi yüksek miktarlarda ve uzun süreli kullanýmlar önerilmez. Bu bakýmdan SB uyarýsý pek gerçekçi deðil.
