Hafta sonu Antalya’da, sistem deðiþikliði ve baþkanlýk sistemi konulu bir panele katýldým. Antalya Büyükþehir Belediye Baþkaný Menderes Türel’in de ehemmiyet verdiði Türkiye’nin çoðulculuðunun yansýdýðý toplantýlar dizisinin bir halkasýydý. SDE’den Dr. Murat Yýlmaz, Siyaset Bilimci Prof. Dr. Haluk Alkan ve Anayasa Hukukçusu Faruk Bilir’in iþtirak ettiði panelde kalabalýk bir izleyici kitlesi vardý. Ýzleyicilerin konuyla ilgili sorduklarý sorular, baþkanlýk sistemini nasýl ele almamýz gerektiði hakkýnda çok önemli veriler sunuyordu.
Gerek kamuoyu araþtýrmalarýndan çýkarsayabileceðimiz bir netice olarak gerekse bizatihi baþkanlýk sistemi tartýþmasýyla ilgili katýldýðým panel ve toplantýlardan edindiðim izlenim, toplumun baþkanlýk sistemini gayet yoðun bir biçimde tartýþmaya baþladýðý yönünde. Medyanýn da konuya ilgisi her geçen gün artýyor. Baþkanlýk sistemi hakkýndaki yazýlarýn sayýsýnda fark edilir bir yükseliþ söz konusu. SETA’nýn hazýrlamýþ olduðu “Türkiye’de Baþkanlýk Sistemi Tartýþmalarý” baþlýklý araþtýrma bu hususla ilgili çarpýcý veriler ortaya koyuyor.
Akademide de bir hareketlenme var. Üniversitelerde hükümet sistemleri konusundaki literatür bugüne kadar ziyadesiyle parlamenter sistem etrafýnda oluþmuþ. Ak Parti ve Cumhurbaþkaný Erdoðan’ýn baþkanlýk sistemini Türkiye için bir öneri olarak dillendirmeye baþlamasý ve yeni anayasayla eþ zamanlý olarak bir hükümet biçimi deðiþikliðinin elzem olduðunun idrak edilmesi, siyaset bilimciler ve anayasacýlarýn konuya daha ciddi eðilmesine vesile olmuþ.
Türkiye’den yükselen bu tartýþma, tercüme edilmesi halinde konuyla ilgili uluslararasý literatüre de önemli katký sunmuþ olacak.
Mezkur toplantýda aralarýnda emekli memurlarýn, ev hanýmlarýnýn, hukuk öðrencilerinin, esnaf kiþilerin de olduðu izleyicilerden gelen sorulardan bazýlarýný sizlerle paylaþmak istiyorum. Zira siyasi muhalefet, meseleyi Erdoðan’a nefret kusmanýn vesilesi kýlmaktan öteye geçemezkenvatandaþýn konuya vukufiyeti sorularýna yansýmýþtý.
Bu sorular bizlerin de konuyu hangi çerçevede ele almamýz gerektiði hakkýnda fikir verici.
***
Evvel soru þu; her parti mecliste halktan aldýðý güç nispetinde temsil edilirken yeni anayasayý yapacak komisyonun bu þekilde oluþturulmamýþ olmasý halkýn temsil hakký açýsýndan yanlýþ deðil mi?
Devam edelim; devlet içinde halkýn iradesine baðlý olmayan paralel devlet yapýlanmasý gibi müstakil güç odaklarýnýn oluþmasýna mani olma noktasýnda parlamenter sistem ve baþkanlýk sisteminden hangisi daha avantajlý?
Önemli bir soru daha; baþkanlýk sistemi parti enflasyonunu düþürür mü, bu temsil zaafýna yol açar mý?
Türkiye gibi darbe maðduru ülkeler için mutlaka cevaplanmasý gereken bir soru; baþkanlýk sistemi Türkiye’de bir daha darbe yapýlamayacaðý anlamýna mý geliyor?
Baþkanlýk sisteminde baþkan hangi mekanizma ile denetleniyor?
Türkiye þu anda hangi sistemle yönetiliyor?
Baþkanlýk makamý hastalýk ya da ölüm dolayýsýyla boþalýnca yeniden mi baþkanlýk seçimi yapýlýr?
Baþkanlýk sistemine geçilmesi halinde üniter yapý muhafaza edilmeyecek mi?
Baþkanlýk sisteminin çok kýsa bir tanýmýný yapsanýz ne dersiniz?
Sorular bunlarla sýnýrlý deðil. Yalýn ifadelerle sorulmuþ çok sayýda soru var. Halk sistem deðiþikliðinin gerekli olduðunun farkýnda ve sorularýna cevap arýyor.
Panelden buraya cevaplarý deðil, sorularý taþýmayý daha yerinde buldum. Ama son iki soruyla ilgili ittifak edilen cevabý paylaþmakta fayda var. Zira biri kaygýyla karýþýk en çok sorulan soru. Diðeri ise konuya giriþ suali.
Baþkanlýk sistemi ya da parlamenter sistem birer hükümet modelidir. Üniter ya da federal yapý ise devlet modelidir. Baþkanlýk sistemine geçince devlet modelini deðiþtirmeniz gerekmez.
Baþkanlýk sistemi en yalýn haliyle baþkan ve bakanlarla (yürütme) meclis (yasama) arasýndaki ayrýmýn güçlü olduðu bir hükümet modelidir.
