Bu yaþadýðýmýz dönemde insanlarýn ekonomi konusunda düþündükleri (ya da daha sýklýkla, düþünmeden ifade ettikleri) tartýþmalarýn merkezinde yer alýyor. HBR.com sitesinde Harvard Business Review Grubu’nun yönetici editörü Justin Fox tarafýndan yazýlmýþ ilginç bir makale yayýnlandý; aþaðý yukarý bildiðim ama tasdiklenmesine sevindiðim bir konuya dair: Ýnsanlar eðer kültürel cemaatlerinin bir tarafýndan sunulmuyorsa kesin verilere inanmaya pek meyilli deðiller. Geçtiðimiz yýllarda bunun bariz örneklerini gördük.
“Mesajý beðenmediniz mi? Belki de mesajý getireni beðenmemiþsinizdir” baþlýklý yazýda Fox þöyle diyor: “Bundan sonra, duyduðunuz en aptalca þey olduðunu düþündüðünüz bir fikir ortaya atýldýðýnda bir düþünün. Sizi rahatsýz eden þey fikir mi yoksa onu ortaya atanýn ait olduðu grup mu?” Geçtiðimiz altý veya yedi yýl boyunca ekonomik tartýþmalarýn her iki tarafýndakilerin neler öngördüklerini bir düþünün. Eðer görüþleriniz Wall Street Journal’ýn makaleleriyle þekillendiriyorduysanýz, emlak balonu diye bir þey yoktu, ABD 2008’de resesyonda deðildir, bütçe açýklarý faiz oranlarýna tavan yaptýracaktý, Merkez Bankasý’nýn bilançosunu geniþletmesi yüksek enflasyona sebep olacaktý, tasarruf politikalarý ekonomik geniþleme getirecekti.
Uzun bir sabýka listesi. Ancak eminim ki pek çok kiþi (büyük miktarda parayla oynayanlar dahil) Wall Street Journal’ý hâlâ güvenilir bir kaynak, benim gibileri de tuhaf ve güvenilmez insanlar olarak görüyor. Bu tabii ki çoðunlukla siyasetten kaynaklanýyor ama kültürle de iç içe. Wall Street Journal okuruna veða sað eðilimli yatýrýmcý sitelerini takip edenlere göre ben latte içen, muhtemelen eþcinsel haklarýný savunan ve zenginlere tapmayan bir liberalim (aslýnda sade filtre kahve severim ama gerisi doðru). Neticede onlarýn kabilesinden deðilim. Sanýrým politikayý ve karþýlýklý anlayýþý iyileþtirmeye yönelik misyonum adýnda daha uyumlu olmaya çalýþmam gerek: Sakalýmý keseyim, golf oynamayý öðreneyim, ‘etki’ kelimesini fiil olarak kullanayým. Ancak bunlarý denesem de iþe arayacaðýný sanmýyorum. Ortaya koyduðum kesin veriler ne olursa olsun, dediðimi ciddiye almayacak kalabalýk bir grup her zaman var olacaktýr.
Gazetecilik adýna bir anlamda çok hoþ bir aným var. Muhabir, ‘Bu Bunalýmý Þimdi Bitirin!’ adlý yeni kitabýmý okumuþ ve kitapta nerelerde ideolojik gündemimi desteklemek için gerçekleri þüpheli biçimde sunduðumu bulmakta güçlük çekiyormuþum. Acaba bunlarýn kitabýn nerelerinde olduðunu bulmasýnda ona yardýmcý olur muymuþum?
Ne yapayým? Elimden gelen bu.
‘Sakallarýn Savaþý’
Para politikasý tartýþmasýnda boðuþmak için ciddi bir çaba sarf eden Robert Samuelson’u kutlarým. “Krugman’ýn yaný sýra bazý diðer ekonomistler de daha yüksek enflasyon önerisinde bulunuyorlar ama Bernanke onlardan deðil.” Samuelson, Washington Post’taki köþesinde böyle yazmýþ. “Krugman’ýn teorisi doðru olabilirdi. Bunalýmdan çýkýþýn cýlýzlýðý ve iþsiz ve umutsuz kalmýþ milyonlar için bir þeyler yapmak gerektiðine dair gayet anlaþýlýr bir arzuya cevap veriyor. Ancak bu tartýþmada Bernanke’nin tarafýndayým. Daha fazla enflasyonla flört etmek ihanet demektir.”
Bence ben haklýyým (tabii, haliyle öyle düþünüyorum) ve þunu da bilin ki sertifikalý ekonomistlerin çoðu, ki bunlara sanýrým gerçekleþmeden önce sýfýr alt sýnýr üzerine endiþeleri olanlar dahil, benim tarafýmdalar. Ayrýca þuna da inanýyorum ki, riskleri tartarken yüksek oranlý iþsizliðin kangrenleþmesine dair olan devasa riski de aklýmýzda tutmalýyýz. Gene de, ekonomi tartýþmalarýnýn daha çok buna benzer þekilde yapýlmasýný isterdim; genelde ‘tartýþmaya’ sýzan sahtekarlýklarý temizlemekle uðraþýyoruz. Baþka bir deyiþle, fikirlerime katýlmayanlarýn aptal ve/veya kötü olduklarýný düþünmüyorum; hakikaten aptal ve/veya kötü olanlar hariç.
Veriler ABD’deki ‘Yapýsal’ teoriyi çürütüyor
Ekonomi haberlerini nasýl deðerlendirirsiniz? Önyargýlarýnýz pekala bir ölçüt olabilir. Ekonometrik kesin verileri detaylý olarak incelemek de mümkün; gerçi benim tecrübeme göre kimse onlarla ikna olmuyor, ekonometristler dahil. Benim genelde uyguladýðým yöntem ise haberin ima ettiðinin gerçekte olanýn bilebildiðimiz kadarýyla uyuþup uyuþmadýðýdýr. Yani, haberin görmemizi tavsiye ettiði genel model gerçekten orada mý, deðil mi?
Þimdi, ortaya atýlan iddiaya göre problemlerimiz genelde yapýsal nitelikte. Bunun ifade ediliþ þekli de genelde ABD’de yanlýþ sektörlerde çalýþan çok fazla iþçi olduðu. Ýþçiler bu ‘þiþirilmiþ’ sektörlerden çýkarýldýkça bizi genel istihdamda sýkýntýlý bir durum bekliyor. Peki, o zaman haberin ima ettiði nedir? Ýþ kayýplarý bu þiþirilmiþ sektörlerde yoðunlaþmalý ve istihdam baþka yerlerde yükselmeli. Ayrýca, ücretler de þiþirilmiþ olmayan sektörlerde þiþirilmiþ olanlara kýyasla daha hýzlý artmalý. O zaman, Ýþgücü Ýstatistikleri Ofisi’nin istihdam ve ücretlere dair verilerine bir göz atalým. Ýlk bakýþta elimize geçenler tabloda görülüyor. Her alanda iþ kaybý yaþanýyor gibi gözüküyor, deðil mi?
Diðer tabloya geçip ücretlerin durumuna bakalým. Ýþçilerin durumunu parlak gören var mý? Bu verileri ayrýþtýrarak üzerlerinde oynayabilirsiniz ama ilk bakýþta görülüyor ki, yapýsal bir problemin emareleri mevcut deðil (emin olun ikinci bakýþta da mevcut olmayacaklar). Belki de bazý insanlarýn aklýnda yapýsallýða dair baþka bir mevzu vardýr ama onu popüler makalelerde anlatmayý severler.
Madem böyle, neden bu insanlar yapýsal derken kendilerinden bu kadar eminler? Evet, böyle konuþunca çok ciddiymiþ gibi ve bilgece göründüðünüzü biliyorum ama ortada kesin veriler var. Bu veriler yapýsallýða dair iddianýn doðru olmadýðýný güçlü biçimde ortaya koyuyor ve bir talep meselesi olduðunu tutarlý biçimde gösteriyor. Bu da meseleyi kendi baþýna çözmez ama daha güzel bir dünyada tartýþmayý sona erdirme konusunda yol almayý saðlardý. Ne yazýk ki öyle güzel bir dünyada yaþamýyoruz.
Sorunlarýmýzýn sadece talebi artýrarak çözülebileceðine katýlmayýp, ‘yapýsal’ olduklarý konusundaki iddialarýný yeniden öne sürmeye baþlayan muhafazakarlar için birkaç bilgi:
1. 1930’lu yýllarda da sizin gibi Çok Ciddi Ýnsanlar böyle diyorlardý. Sonra savaþ çýkýp da ihtiyaç duyduðumuz teþvik nihayet verildiðinde yapýsal zorluklarýn hayali olduðu anlaþýldý.
2. Ýrlanda’nýn esnekliði bir harika olarak nitelenir, övülürdü. Britanya’nýn o zamanki muhalefetin muhtemel hazine bakaný konumundaki George Osborne tarafýndan mümkün kýlma sanatýnýn parlak bir örneði olarak ilan edilmiþti. Sonra iþler ters gittiðinde ise Ýrlanda’ya esneklik bazýnda çözmesi gereken derin yapýsal sorunlarý olduðu söylendi.
3. “Eðer bütçe açýðý harcamalarý refaha giden yol olsaydý, Yunanistan þahane durumda olurdu” gibi bir þey diyen her kimse anýnda ne dediði önemsiz biri ilan edilmeli. Ayný görüþte olduðum insanlarla beraber mali geniþlemenin koþullara özgü olarak iþlediðini anlatmaktan dilimizde tüy bitti. Bir likidite tuzaðý içindeyseniz makbuldür ama sadece bir likidite tuzaðý içindeyseniz öyledir. Bazýlarýnýn herkesi kendilerinin olduðu kadar yavan göstermeye meraklý olduklarýný biliyorum ama gösterdikleri tek þey ne kadar cahil olduklarý.
4. “Uzun vadeli çözümlere ihtiyacýmýz var, kýsa vadeli düzenlemelere deðil” gibi laflar kulaða sofistike gelebilir ama aslýnda tam tersi. John Maynard Keynes 1923’te demiþ ki “Ama uzun vade mevcut duruma bakmak için yanýltýcý bir rehberdir. Uzun vadede hepimiz ölmüþ olacaðýz.” Þöyle devam eder: “Eðer ekonomistlerin fýrtýna mevsiminde bize söyleyebilecekleri tek þey fýrtýna geçtikten sonra okyanusun düz olacaðý ise kendilerini fazla kolaycý ve yararsýz bir biçimde konumlandýrmýþlardýr.”
Arka plan: Yapýsal
Ýþsizliðe dayanmak
New York Times köþe yazarý David Brooks, ABD’de düþmemekte direnç gösteren iþsizlik oranýnýn yapýsal kaynaklý olduðunu öne sürdü. Yani, iþsizlik mevcut ekonomik sorunlarýn getirdiði geçici bir netice deðil; uzun zamana dayalý, köklü hatalarýn eseri.
Brooks’un 8 Mayýs tarihli yazýsýndan: “Yapýsal ekonomik zayýflýðýný vergi kesintileri ve sürdürülemez bir refah ile dengelemeye çalýþtýðýmýz mevcut sistem böyle devam edemez.” Ona ve bir grup diðer muhafazakar yorumculara göre sistemin kendisi bozuk ve ekonomiyi rayýna oturtacak çare de teþvik harcamalarý deðil.
Bu görüþü paylaþanlar, yüzde 8.1 iþsizlik oranýnýn hýzla deðiþen teknolojiden ve global rekabete hazýr olmayan iþ gücünden kaynaklanan sorunlarýn göstergesi olduðunu düþünüyor ve mesleki eðitim gibi çözümler öneriyorlar.
Richmond Merkez Bankasý Baþkaný Jeffrey Lacker, 7 Mayýs’ta yaptýðý bir konuþmada daha çok teþvik vermenin ABD’deki pek çok iþçinin yetersiz eðitime sahip olduðu gerçeðini deðiþtirmeyeceðini vurguladý.
Lacker “Ýþsizlik sigortasýnýn etkileri iþgücü piyasasýnýn yetersizlikleriyle bir arada ele alýndýðýnda yüksek iþsizlik oranýmýzýn önemli bir bölümünün açýklamasý olabilir” diye konuþtu.
Ancak hükümetin iþsizlik sorununu çözmek için daha aktif olmasý gerektiðini düþünen yorumcular ve ekonomistler yapýsallýða dair bu teorinin gerçeklere dayanmadýðýný iddia ediyorlar. Bu gruba göre mevcut durgunluðun getirdiði gerçek tehlike iþlerini kaybetmiþ ve uzun süredir iþsiz olan insanlarýn durumu.
Washington Post köþe yazarý Ezra Klein, bu ayki yazýlarýndan birinde eski Hazine Bakaný Larry Summers’tan þu alýntýyý yaptý: “Kesin veriler gösteriyor ki, döngüsel sorunlar yapýsal sorunlarla bütünleþiyor çünkü bir yýl iþsiz kalan insanlar çalýþma yetilerini yitiriyorlar.”
