Yýllardýr aralýklý olarak farklý þekillerde dile getirilen bir bilgi var. “Günde bir kadeh þarap kalp saðlýðýnýzý korur”, “Sosyal içicilik saðlýða zarar vermez, hatta faydalý olduðu alanlar bile var”. Tabi bunlarý halka sunarken bazý bilimsel çalýþmalarýn sonuçlarý üzerinden konuþuluyor. Ben bir beyin hastalýklarý uzmaný olarak alkolün beyin saðlýðýný pozitif etkilediði bir insan görmedim. Son cümlemin tek baþýna uzman görüþü olarak hiçbir anlamý yok. Çünkü biz bilim insanlarý bir þeyi iddia ediyorsak onu bilimsel çalýþmalarla kanýtlamak zorundayýz. Peki neden mi bu kadar rahat konuþuyorum? Çünkü artýk bu görüþümü doðrulayan çok önemli bir makale yayýmlandý. Geçtiðimiz haftalarda dünyanýn en prestijli týp dergisi olan Lancet’te yayýmlanan bir makaleye göre alkolün saðlýk açýsýndan güvenli kullaným sýnýrý diye bir þey yoktur. En güvenli sýnýr hiç alkol kullanmamaktýr. Bill Gates ve eþinin kurduðu vakfýn sponsorluðunda yapýlan çalýþmada 195 ülkenin 694 merkezine ait 1990-2016 arasý kayýtlarý kullanýldý. Alkol, ölüm nedenleri arasýnda 7. sýrada. Yapýlan çalýþmalarda alkole baðlý akut ve kronik hastalýk sayýsýnýn 60 civarýnda olduðu söyleniyor. Bunun aksi bir þekilde bazý çalýþmalarda ise düþük miktarda alkol tüketiminin kalp krizi gibi iskemik kalp hastalýklarý, diyabet gibi hastalýklardan koruyucu olduðu belirtiliyor. Yeni yayýmlanan makalede, alkolün az miktarda kullanýmýnýn saðlýða faydalý olduðunu belirten yayýnlarda teknik bazý hatalar olduðu ve bazý alanlarda yetersiz olduðundan bahsediliyor. Bu nedenle geniþ bir kayýt/bilgi kaynaðý üzerinde teknik anlamda güvenilir bir metaanaliz yapýlmýþ. Alkolün ölüm riskini, özellikle kanserin birçok türüne yakalanma riskini artýrdýðý tespit edilmiþ. Þimdi gelelim beyin üzerindeki etkilerine. Size bunu bir hastalýk örneði üzerinden açýklamak istiyorum. Demans beyin hücrelerinin ölümü ile seyreden zihinsel yetilerimizi yitirdiðimiz bir rahatsýzlýk. Demans’ýn özel bir türü var. Adý da: Alkole Baðlý Demans. Alkol birçok organ üzerinde negatif etkiler yapýp hastalýklara zemin hazýrlarken, beyin hücrelerimizi pas geçeceði düþünülemezdi. Alkol kullanýmý beyin hücre ölümünü tetikler. Beyin hücre ölümü de bir süre sonra Demans olarak karþýmýza çýkar. Bill&Melinda Gates Vakfý’nýn destekleriyle yapýlan bu çalýþmada alkolle ilgili saðlýk politikalarýnýn gözden geçirilmesi gerektiði belirtiliyor. Hatýrlarsanýz eskiden Hollywood filmlerinde sigara kullanýmýna özendiren sahneler çok vardý. Herkesin elinde mutlaka bir sigara olurdu. Þimdi de alkol kullanýmýna özendirmeyen film yok gibi. Zannýmca, önce bunlarý gözden geçirmekte fayda var.
Trafikteki araç sayýsýnýn artmasý ile birlikte doðaya salýnan zararlý maddeler de arttý. Hava kirliliði gibi çevresel risk faktörleri, nörolojik hastalýk riskinin artmasýnda önemli bir etken. The Lancet Commission on Pollution an Health’in 2017 yýlýnda yayýmladýðý rapora göre, doðayý kirleten maddeler nedeniyle birçok hastalýk ve yaklaþýk 9 milyon ölüm yaþanmýþ. Bu rakam tüm ölümler içerisinde yüzde 16 gibi yüksek bir paya sahip. 2050 yýlýnda bu rakamýn ikiye katlanacaðý düþünülüyor. Hava kirliliðinin beyin üzerindeki etkileri de birçok hastalýða zemin hazýrlamakta. 2013 yýlýnda yayýmlanan Global Burden of Disease çalýþmasýnda inmelerin yüzde 30’undan hava kirliliðinin sorumlu olabileceðinin altý çizildi. Havadaki kirliliði oluþturan katý ve sývý maddelerin damarsal sistemde hasara neden olmasý ve beraberinde geliþen iltihabi durumun inmeyi tetiklediði düþünülüyor. Lancester Üniversitesi’nde yapýlan bir çalýþmada kirli havada bulunan manyetik nanopartiküllerin, beyinde biriktiði tespit edildi. Partiküllerin Alzheimer hastalýðý oluþumunda rol oynayabileceði düþünülüyor. Ýþe iyi tarafýndan bakacak olursak eðer hava kirliliði kontrol altýna alýnýrsa dünyadaki nörolojik hastalýk oraný da düþecek gibi görünüyor.
Bu soru da sýkça sorulanlar arasýnda, o nedenle yanýtlamak istedim. Nisan 2016’da yayýmlanan bir makalede bir mide koruyucu ilaç türü olan proton pompa inhibitörlerini (PPI) dikkatli kullanmamýz gerektiði, Demans’a yol açabileceði ile ilgili veriler sunuldu. Bahsi geçen çalýþmaya Demans tanýsý olmayan 75 yaþ ve üzerindeki 73,679 kiþi dahil edildi. Yedi yýllýk takip neticesinde 29,510 kiþide Demans geliþtiði tespit edildi. Demans geliþen ve geliþmeyen iki grup arasýnda PPI kullaným oranlarýna bakýldýðýnda, Demans geliþen grupta düzenli PPI kullanýmýnýn yüksek olduðu gözlendi. Benim sizlere önerim; özellikle 75 yaþ ve üzeri bireylerde, gereksiz ve uzun süreli PPI türü mide koruyucu ilaçlarýn kullanýmýndan kaçýnýlmasý yönünde.
Bu haftanýn nörobilgisi çocuklarýn sofradaki yemeðin servis þekline göre yemeyi tercih ettikleri ile ilgili. Ortada sonuç var fakat bunun beyinde hangi mekanizma nedeniyle gerçekleþtiðini henüz bilmiyoruz. Ama biz annelerin oldukça iþine yarayacak bir bilgi. Danimarka’da yapýlan bir çalýþmaya göre 7-8 yaþýndaki kýz çocuklarýna yemek ayrý ayrý tabaklarda servis edildiðinde daha iyi yedikleri görülmüþ. Yani ayný tabakta pilav ve et deðil, ayrý ayrý tabaklarda pilav ve et vermek gibi. Ayný yaþ erkek çocuklarýnda ise nasýl servis edildiðinin bir önemi olmadýðý tespit edilmiþ. 12-14 yaþ grubu çocuklarda ise yiyeceklerin hepsi tek tabakta servis edildiðinde daha iyi yedikleri saptanmýþ.