Hafta baþýnda Ýsrail-Türkiye iliþkilerini tartýþmak amacýyla küçük bir grupla birlikte Tel Aviv’deydik. Kültür Üniversitesi Küresel Siyasal Eðilimler Merkezi (GPoT) ile Ýsrail’in genç düþünce kuruluþlarýndan olan MÝTVÝM’in ortaklaþa düzenlediði toplantýlar dizisinde iki ülke iliþkilerini konuþtuk, nasýl iyileþebileceðini masaya yatýrdýk.
Tartýþmalarýn odaðýnda Mavi Marmara gemisine yapýlan müdahale sýrasýnda ölen insanlarýn ailelerine ödenecek tazminatýn neden bir türlü ödenemediði vardý. Türkiye tarafýndan ödenmesi istenen tazminat miktarýndan tazminatýn hukuksal niteliðine ve doðurabileceði sonuçlara kadar pek çok þeyi konuþtuk.
***
Benim görebildiðim kadarýyla iki ülke miktar konusunda birbirine yakýnlaþmýþ ancak güven sorunu henüz tam olarak aþýlmamýþ. Belli ki pek çok Ýsrailli, -buna konuþtuðumuz ve karþýlaþtýðýmýz insanlardan bazýlarý da dahil- Türkiye’ye güvenilemeyeceðine, her þeyin üstünde uzlaþmaya varýlsa bile yeni bir koþulun ortaya atýlabileceðine inanýyor.
Ýsrail ile iliþkilerin gergin olmasýnýn seçimler öncesinde AK Parti’ye yarayacaðýný, seçim öncesinde Baþbakan Erdoðan’ýn uzlaþmaya yanaþmayacaðýný düþünenlerin sayýsý da hiç az deðil. Ýsrail’de zaman sanki Davos’ta durmuþ. 2009 öncesini hatýrlayan neredeyse yok. AK Parti iktidarýnýn kategorik olarak Ýsrail karþýtý olduðu varsayýlýyor.
Davos öncesi ancak hatýrlatýlýnca hatýrlanýyor. Ýsrail Cumhurbaþkaný Peres’in TBMM’de konuþma yaptýðý, Türkiye’nin Ýsrail ile Suriye arasýnda arabuluculuða soyunduðu unutulmuþ. Türkiye’nin Ýsrail’i eleþtirisi genellikle anti-semitizm olarak algýlanýyor. Baþbakan Erdoðan hakkýnda gazetelerde fantastik yazýlar çýkýyor. En aklý baþýnda insanlar bile karamsar bir Türkiye resmi çiziyor.
Bizim konuþtuðumuz çoðu insan Amerika Dýþiþleri Bakaný Kerry önderliðinde baþlatýlan yeni barýþ sürecinden de umutsuz. Ýsrail Baþbakaný Netanyahu’nun herkesi kandýrdýðýný, Filistin ile nihai barýþýn mümkün olmadýðýný söylüyorlar. Ruhani ve P 5+1 görüþmelerine raðmen Ýsrail’in Ýran’a saldýrabileceðini iddia edenler bile var.
Ýzlenimim o ki iki ülke bir süre daha barýþmazsa iliþkilerin iyice soðumasý, topyekûn bir duygusal kopuþun yaþanmasý kaçýnýlmaz. Basýn iki tarafta da ama galiba en çok da Ýsrail’de diken üstünde oturuyor. Türkiye konusunda her türlü negatif habere ve yoruma açýk. Meþhur Liberman da yakýnda hükümete geri döneceðe benzer.
Ýliþkilerin normalleþmesi için Ýsrail’in tazminat sorununu çözmesi þart. Ancak Türkiye’nin de Ýsrail üstündeki baskýsýný hafifletmesinde, orada oluþan önyargýlarý azaltabilmek için çaba göstermesinde yarar var. Baþbakan Erdoðan’ýn zaman zaman yaptýðý Türkiye’nin Ýsraillilere deðil Ýsrail’deki belli bir yönetim anlayýþýna karþý olduðuna iliþkin açýklamalarýn tekrarlanmasý önemli.
Ýsrail, Türkiye’nin içinde olanlarý da yakýndan takip ediyor. Yaþanan her türlü olumsuzluk önyargýlarýnýn teyidi olarak görülüyor. Ýfade özgürlüðü sorunlarýmýz, hapisteki gazetecilerimiz, Gezi Parký olaylarý burada da yankýsýný bulmuþ. Görünen o ki sorunlarýmýzý çözüm yolunda atýlacak adýmlar da Ýsrail’de etkisini hissettirecek, algýnýn normalleþmesine katkýda bulunacak.
***
Ýsrail’i ve Ýsrail’in uyguladýðý politikalarý beðenmeyebiliriz. Ama kabul etmemiz gerekir ki Ýsrail hem bölge, hem de dünya siyaseti açýsýndan önemli bir ülke. Onu görmezden gelemeyiz. Ýsrail ile olan iliþkilerin niteliði Amerika ile olan iliþkilerin niteliðini belirliyor. Suriye’ye vurduðu her darbe bizim iþimizi kolaylaþtýrýyor. Hakan Fidan’a karþý açýlan kampanyanýn nedeni de bu ülke ile yaþadýðýmýz gerginlik.
Türkiye isterse iki ülke iliþkilerinin akýþýný deðiþtirebilecek küçük jestler yapabilir. Týkanan tazminat sürecinin açýlmasýný saðlayabilir. Doðal olarak tazminat sürecinin de kendi mantýðý içinde sorunlarý var. Ama bu sorunlarýn çoðu iyi niyet ve güvenle aþýlabilecek þeyler. Meclis’indeki baþörtüsü meselesini dahi böylesi kolay bir þekilde aþabilen bir ülke Ýsrail ile olan iliþkilerindeki sorunlarýný da aþabilir.
