Dünya siyasetini korku üzerine belirleme, düþman yaratma giriþimleri Soðuk Savaþtan beri var… Baþarýsýzlýk diz boyu, ama ders alýnmýyor.
Domino teorisi: Bu kavramýn ABD’de kimin aklýndan çýktýðý bilinmiyor. Siyasilere konuþma yazan, tarih ve diplomasi okumuþ parlak bir çocuðun buluþu olabilir. Domino, ya da dama, okey taþlarýnýn diklemesine dizilmesini ve en baþtakine vurup onu devirince, diðerlerinin de sýrayla devrilmesini özetler... Asýl kullanýmý, dünya ülkelerinin hizaya getirilmesi kapsamýndadýr. Bir ülkede bir kötülük olunca, diðerlerine de yayýlýr, mantýðý… Ülkeler sanki sepetteki elma, biri çürüyünce, hepsi çürüyecek.
Domino teorisi, Soðuk Savaþta ABD’nin dünyaya bakýþýný þekillendirdi. Vietnam’a ‘dominonun birinci taþý’ diye girdiler, faturasý hala ödeniyor.
‘Eh bu kadar zaman geçti, dünya deðiþti, bu antika teorinin artýk tarihe gömülmesi gerekir’ diye düþünen varsa, yanýlýyor. Arap Baharý denen kepazelik, Domino teorisinin uzantýsýdýr. Brexit oylamasý ve Trump’ýn seçilmesiyle ‘Domino Teorisi’ benzetmeleri tavana çýktý. Hollanda, Fransa, Ýngiltere seçimleri üzerinden bu teorinin hayaleti geçti. Ve önceki gün Katar’ýn haksýz ve hukuksuz abluka altýna alýnmasýna Domino teorisi gözüyle bakanlar olduðunu görünce, ‘pes’ dedik... Peki o zaman oynayalým Domino oyununu: Riyad düþerse... Sonra kim düþer? Körfezde taþlarý yerinden oynatma yanlýþý baþladý. Ortadoðu’da dönüþü olmayan yollara girmek, en aðýr yanlýþtýr.
Domino olmaz dediler, dinletemediler
Yýl 1964... ABD’de Baþkan Johnson... Vietnam bataklýðýna bel hizasýna kadar girilmiþ. Johnson, Domino teorisi uyarýnca boðaza kadar batmayý düþünüyor ama, CIA’ya da sormuþ: Gerçekten Vietnam Komünist olursa, diðerleri de düþer mi ? O zaman Baþkanlar bilenlerin fikrini sormayý tercih ederdi. Yine bildiklerini okurlardý, ama Trump usulü kafadan ve bilmeden konuþmazlardý.
CIA’nýn hala gurur duyduðu haklý çýktýðý analizlerden biridir. Dediler ki: Vietnam düþerse, hemen Kamboçya da düþer. Ama orada kalýr. Çünkü Komünizm bölgede sürekli yayýlacak bir ideoloji deðil, süreç gerektirir, zaman alýr ve zaman geçtikçe önüne baþka zorluklar çýkar.’
Dominolarýn ideolojinin yayýlmasýyla düþmesi öngörülmüþ, iþgalle bir baþka ülkeye rejim empozesi düþünülmemiþti, çünkü gerçekçi deðildi.Johnson CIA’yý dinlemedi.
VÝETNAM KURÞUN ATMIYORÝHRACAT YAPIYOR
Soðuk Savaþýn en baþýnda Baþkan Truman, Türkiye ve Yunanistan’ý ABD himayesine almak için Domino Teorisi deyimini kullanmýþtý: “Türkiye ya da Yunanistan komünizmin pençesine düþerse, diðerleri de düþer...” Gerçi Komünizm Yunanistan için hala çok çekici bir seçenektir. Ve Türkiye’nin asla Komünist bir rejim altýna girmeyeceðini ya anlamadýlar ya da iþlerine gelmedi... Neyse...
Sonra 1954’ten baþlayarak Baþkan Eisenhower, Uzak Asya’da Vietnam denen ülkeyi kucaðýnda buldu. Vietnam, Fransa sömürgesiydi. Fransa milliyetçi direniþle Vietnam’da hýrpalanmýþ ve ülkeden kaçmak zorunda kalmýþtý, ama giderken de burayý ABD’nin kucaðýna býrakmýþtý.
ABD binanýn kolonlarýnýn eksik ve çatlak olduðunu bilmeden eve taþýnan kiracý gibi, salondan yan binanýn boyasýz yan cephesine bakýp, manzaranýn þahane olduðunu düþünüyordu. Tavandan su akarken -Burada ne iþimiz var diyenlere bir cevap lazýmdý.
Vietnam denize düþüp, Moskova-Pekin’e sarýlmýþtý, ABD Komünizm tehdidi-Domino hikayesine sarýldý. Vietnam düþerse Laos, Kamboçya düþer, oradan Hindistan’a veya Japonya’ya kadar herkes düþer, falan... ABD Vietnam’da 20 yýl savaþýp, 1.4 milyon Vietnamlý ve çevre ülke vatandaþý ile 58 bin ABD askerini gömüp, 1 trilyon dolar harcadýktan sonra çekildi. Vietnam yine Komünist oldu ama çevreye bulaþmadý, Komünizm ihracý iþlemedi. Yýllar geçti, serbest piyasaya geçtiler.
Geçen gün de Vietnam devlet baþkaný, Beyaz Saray’a Trump’ý ziyarete geldi. Ekonomik iþbirliði, yatýrým falan konuþtular. Trump övündü: Vietnam’a 8 milyar dolarlýk mal satýlacak. Ýþin ilginci, Vietnam ABD’ye daha fazla mal satýyor. Tam 32 milyar dolar ticaret fazlasý var. ABD Vietnam’a mal satmakta zorlanýrken, Vietnam elektronik parçalar, yarý iletkenlerle ABD’ye ihracatý kilitlemiþ. Domino Teorisi asýl ihracatta düþünülmeli: ABD’ye yarý iletken satarsan, Kanada’ya da satarsýn...
AB seçmen tercihine býrakýlmayacak kadar önemli
Domino teorisi kulaða hoþ gelen, mantýklý görünen ama aldatýcý bir varsayým.
Soðuk Savaþ’ta iþlemedi ama birkaç yýl önce Demokratik domino teorisi diye bir saçmalýðý tedavüle çýkarttýlar... ‘Arap Sonbaharý’nda bir ülke -Demokratik- olunca, diðerleri de olacaktý. Tunus’ta tesadüf oldu, diðerlerinde planlý tezgahlarla ortalýk çözümsüz þekilde karýþtý. Demokrasiyi býrakýn, ülkeler bölünme parçalanma noktasýna geldi, iç savaþlar patladý, nüfuslar mülteci oldu, yok oldu.
Günümüzde Ýngiltere’nin AB’den çýkma referandumu Brexit ile, Donald Trump’ýn baþkan seçilmesi, Popülist Domino teorisi aðýzlarýný baþlattý... Avrupa’da öfkeli, sistem dýþý kalan, refah devletinin yok olduðunu gören, yoksullaþan iþsiz kitleler en uç, ýrkçý yýkýcý ve AB’ye tehdit olan siyasileri iþbaþýna getireceklerdi.
Bu teori Komünist tehditten daha gerçekçiydi, çünkü AB ekonomisi iniþteydi. Ekonomi iyiyken refah varken herkes demokrat, herkes hoþgörülü, liberal…
Ekonomi bozulunca esas damar ortaya çýkýyor. Ýlk deneme Avusturya’da yapýldý, sonra Hollanda seçimi geldi ve bu seçimlerde beklenen olmadý, Faþist adaylar kazanamadý. Tehlikenin farkýna varan Almanya-AB liderliði, genç - kentli seçmeni seferber edip, radikal tercihin cüzdanlarý eriteceðini söyleyip, seçimi ‘Korkunç Radikal aday- Tatlý AB adayý’ tercihine zorluyordu… Bir diðer taktik, seçim katýlým oranlarýnýn yükseltilmesiydi. Medya - Sosyal medyada profesyonel kampanyalar sahnelendi. Fransa’da Le Pen bu þekilde saf dýþý býrakýldý. Ýtalya’da halen radikallerin seçim kazanmasý ihtimali yükseldikçe seçimi ertelemeye çalýþýyorlar.
En son Ýngiltere seçimi, sert biçimde AB’ye meydan okuyarak AB’den çýkmak isteyen muhafazakarlarýn yenilgisiyle sonuçlandý. Sol yükseldi, hiçbir parti tek baþýna iktidar olamadý. Londra’nýn elit üniversite öðrencilerinin, sonucu coþkuyla kutladýklarý bildirildi. Muhalif solun yükselmesini kutlamýyorlardý, bölünmüþ ve güçsüz parlamentoyu, yani siyasi istikrarsýzlýðý kutluyorlardý.
