Ortadoðu’da yeni oyun: Füze atmak, füzeye hedef olmak ve atýlan füzenin parasýný vermek.
Suriye’ye füze atmak, belki iþin en kolay kýsmýydý. Trump’ýn tweet atarak yarattýðý fiili durumu, Pentagon sýnýrlý bir bombardýmanla yerine getirdi. Suriye’de genel durumda deðiþiklik yok. Hatta Rusya ve Ýran, artýk Suriye’yi daha da sahiplenecekler. Batý ise ‘kimyasal suç’ dosyasýyla Rusya’yý sýkýþtýrmaya çalýþacak. Bu tepiþme arasýnda Esed rejiminin konvansiyonel silahla sivil öldürmesinde bir sakýnca görülmüyor. Türkiye için öncelik, Suriye’de sükunet ve sýnýr boyunun terörden temizlenmesi.
ABD’nin Ortadoðu’daki hareket alaný, Obama’nýn ürkek sessizliðiyle zaten daralmaya baþlamýþtý. Ýzleyen dönemde, biriken yanlýþlar ve Donald Trump faktörü, bu alaný iyice daralttý. Ortadoðu’da sürdürülebilir bir ABD stratejisi yok. Özellikle Trump odaklý çýkýþlar, afaki, planlanmamýþ ve Trump’ýn ruh haline göre birbirinden kopuk fýrtýnalardan ibaret. Esas ‘Suriye’den derhal çýkalým’ diyen Trump idi. ‘Suriye’yi bombalayalým’ diyen Trump da ayný kiþi. Ýç gündemle sýkýþýyordu, bombardýmanla reytinginin artacaðýný düþündü. Suriye’de hem Ýran’ý hem Rusya’yý hedef alan büyük bombardýman istedi, Savunma Bakaný Mattis, Rusya ile çatýþmamak için kapsamý daralttý. Trump’ýn aðzýndan, Twitter’ýndan frensiz olarak çýkmýþ beyanlarýný, yetkililer umutsuzca ‘politika’ haline getirmeye çalýþýyor.
Trump Yönetimi, her an bir skandalla ya da soruþturmayla yýkýlacakmýþ izlenimi veriyor. Bu ‘sonun yaklaþtýðý’ hissi, iç siyaset kadar dýþ siyaseti de zorlar ve iþleri kilitler. Gerçi Trump sonuna kadar, bütün kurallarý zorlayarak iþbaþýnda kalacaktýr, ancak iþ yapmasý ya da yaptýrmasý zorlaþýyor.
Þimdiden iç muhalifleri ve Küreselci karþýtlarý ‘dayanýn, eldekini korumaya çalýþýn, bu de geçecek’ havasýyla birbirlerine moral vermeye çalýþmaktalar. Ancak hem ABD, hem de dünya eski haline dönemeyecek kadar deðiþti. Eskiye dönüþ için, göl sükuneti gerekiyor. Halbuki ekonomik koþullar, siyasi sertleþme, Avrasya’ya kayan güç merkezi, tayfun boyutunda. Artýk eski hale gelmez.
Hatta en uç senaryoda Donald Trump gitse bile, ABD’de bu iþleri Trump’ýn istediði gibi, ancak usul ve adabýna uygun biçimde yapacak birisinin ortaya çýkmasý daha muhtemel. Trump gitse bile Trumpizm ve ‘Evvela Amerika’ politikasý iktidarda kalacaktýr. Muhalifler ve Küreselcilerin istediði bir dünya yok. Diðerlerinin dünyasý ise kargaþa içinde.
Ortadoðu’da olanlar konusunda Washington’daki etkileri nedeniyle Suudi-BAE ikilisine bakmak gerekiyor. Donald Trump’ýn Katar Emiri Þeyh Tamim ile geçen haftaki Beyaz Saray buluþmasý, Katar açýsýndan baþarýlý geçti. Trump’ýn Katar konusundaki önyargýlarýndan arýnmýþ olduðu anlaþýldý. Trump Oval Ofis’te Þeyh Tamim’i övdü, saygýlý davrandý. Katar’ýn ABD’den çok silah aldýðýný da hatýrlattý. Bu ziyarette de kaþla göz arasýnda Katar’a 300 milyon dolarlýk akýllý füze sistemi sattýlar. Þeyh Tamim de Trump’a Katar-ABD ekonomik iþbirliðinin 125 milyar dolar olduðunu hatýrlattý, Katar’daki büyük ABD üssünü vurguladý. Teröre mali destek verdiði iddialarýný reddetti... Bütün bunlar olumlu.
Ancak Suudi Arabistan’ýn Katar ablukasý sürüyor ve genel durumda deðiþiklik yok. Trump’ýn Camp David’de Körfez zirvesi yapýp taraflarý barýþtýrma giriþimi Suudi ve BAE itirazlarýyla sonuçsuz kaldý... Camp David’in ‘Eylül’e kaldýðý’ söylendi. Eylül’e kadar köprülerin altýndan çok su akar. Halen Katar yönetimi için ABD tarafýndan bir tehlike yok. Ancak Suudi-BAE kumpaslarý durmayacak.Katar’a ablukada Suudi yanýnda BAE’nin ýsrarlý bir çekiç olduðu fark edildi. BAE’nin Katar derdi daha kökten. Üstelik Trump, BAE Veliaht Prensini de Beyaz Saray’a çaðýrmýþtý. O, Tamim’den sonra gelmekte ýsrar etti. Suudi-BAE prens ikilisi hesapta Trump’ý çözmüþler ve Katar giriþimini sonuçsuz býrakmak için biri önce geliyor, diðeri de son sözü söylemek için en son gelmek istiyor. Salman’a Oval Ofis’teki amir ve aþaðýlayýcý tavrý hatýrlanýrsa, Trump iki prensten de hoþlanmýyor. Sadece paralarýný almakla meþgul...
Para demiþken, Trump’ýn belalýsý eski FBI Baþkaný ve özel savcý Mueller’in soruþturmasý, BAE’den Trump’a para aktýðýna dair izler buldu. BAE’nin George Nader adlý lobici üzerinden Trump kampanyasýna para akýtýp nüfuz satýn almaya çalýþtýðý iddiasý, halen soruþturulmakta. Nader, Lübnan asýllý bir Amerikalý. Karýþýk baðlantýlarý var. Son durumda Savcý Mueller’ýn baskýsý üzerine itirafçý-tanýk oldu. Rusya ve BAE odaklý olarak bildiklerini anlatýyor.
ABD’nin etkisinin azaldýðý anlatýlýyor da, örnekleri henüz tam ortalýða yayýlmadý. Eylül 2017’de Katar ablukasýnýn artýk sona ermesi gerektiðinde birleþen Dýþiþleri Bakaný Tillerson ile Savunma Bakaný Mattis, Trump’ýn ilgili ülkeleri Washington’a çaðýrýp barýþtýrmasýný planlarlar. Tillerson, Suudi Dýþiþleri Bakanýna telefon edip ‘Baþkan sizleri Washington’a çaðýracak’ der demez, Suudi Bakan ‘Lütfen bunu yapmayýn, biz gelmeyiz’ der.Tillerson þoka girer, sinirlenir ve ‘ABD Baþkaný sizi görüþmeye çaðýracak ve siz gelmeyeceksiniz?... Bunun aðýr sonuçlarý olur’ der. Suudi Bakan biraz pýsar, ama tutumunu deðiþtirmez. Sonra Tillerson BAE Bakanýný arar ve ondan da ayný cevabý alýr...
Olay NY Times’da yazýldý, ve yalanlanmadý. Suudi-BAE ikilisinin bu cesaret ve cüreti, kýsmen Trump ve damadý Jared’i el, kol ve cüzdandan baðladýklarýna olan güvenlerinden kaynaklanýyor.
Baþka açýdan, herhangi bir Körfez ülkesinin ABD Baþkanýna ve Dýþiþleri Bakanýna kafa tutacak duruma gelmesi, ‘ABD nüfuzu’ açýsýndan hayli sarsýcý bir durum. Hatta Suudi-BAE cüreti ‘Tillerson kovulsun’ diye lobi yapma noktasýna da gelmiþti. Ýþadamý Tillerson, Trump dahil hepsinden daha fazla iþadamýydý... Petrol, strateji ve müzakere ise, hepsinden daha fazla petrolcü, stratejist ve müzakereci idi. Ancak karþýsýndaki güruhun cüreti, tarihi önemde.
Suudi Arabistan, her yabancý liderle buluþmada milyar dolarlar dökerken, deðirmenin suyu artýk petrolden deðil, borçlanmadan geliyor. Geçen hafta tahvil çýkartýp 11 milyar dolar borçlandýlar. Ondan önce de bankalar arasý sendikasyon yenileyip 17 milyar borçlandýlar. Yeter mi? Suudi Prens’in, Macron ile selfie çektirme karþýlýðý Fransa’da 10 Nisan günü saçtýðý para: 18 milyar dolar... Eminönü’nde dilen, Yeni Cami’de sadaka daðýt usulü!
Suudi Arabistan iç borçlanma da yapýyor. Bu yýl þimdiye dek 5 milyar dolar topladý. Ýçeriden 10-15 milyar dolar daha borçlanmayý umuyor. Muhalif prens ve iþadamlarýný otele kapatýp zorla alýnan para, 100 milyar dolar idi.
Bunlar, petrol fiyatýnýn düþmesi sonucu doðan açýðýn kapatýlmasý giriþimleri. Suudi bütçesinin denkleþmesi için petrol varilinin 80 dolar olmasý gerekiyor.
Bu arada Suudi Arabistan’ýn Katar düþmanlýðý borçlanma meselesinde de belirdi. Katar 2016’dan beri ilk kez geçen hafta dýþ borç aramaya baþladý ve bankalardan gelen 53 milyar dolar teklife karþýlýk, Katar 12 milyar dolar borçlandý. Suudi Arabistan ise sýrf Katar’ýn borçlanmasýný baltalamak için ayný zamanda piyasaya girdi. Ancak bu giriþim sonuç vermedi. Bu kadar vahþi düþmanlýðý siyaset teorileri açýklayamýyor.
