Enflasyonu istihdamý býrakýp boþanmalara bakarsak, ABD ekonomisinin maþallahý var. Çünkü ABD’de boþanmalar artýyor... Boþanma, ekonomik büyümenin iþaretiymiþ... Gelir ve istihdam artýyorsa ve ekonomi büyüyorsa, boþanma artýyormuþ... Saflarý da -Ýyi günde, kötü günde...- diye kandýrýyorlar.
Önce büyük resme bakalým. Bütün dünyayý geren soruya hâlâ cevap aranýyor: ABD’de ekonomik büyüme var mý, sürecek mi? FED -Var, sürecek inþallah- diyor ve ekliyor: Bana güvenin...
FED kendinden emin ya da öyle görünüyor: Ekonomi, bizim ayrýca gaza basmamýza gerek býrakmadan hýzlý gidecek- diye aylýk alýmlarý azaltýyor, FED gazdan ayaðýný çekiyor. Ancak veriler, hiç öyle büyüme sürekli olacakmýþ gibi göstermiyor. Ýnþaat, istihdam, imalat, hizmet sektörü hiç saðlam deðil. Araya ABD’nin kutup soðuðu da girdi, veriler iyice bozuldu. Ve -Gözüme mi FED’e mi inanacaðým- diyen piyasa þimdilik karýn erimesini bekliyor.
Ve bu noktada öncü gösterge gibi boþanma verileri: Son rakam, boþanmalar 2012 itibariyle 2.4 milyon dosyaya ulaþmýþ. Bu sayý üç yýldýr üst üste artýþa iþaret ediyor. Ekonomi 2007-2008 kriziyle durgunluða girince boþanmalar durmuþtu. Hem de 40 yýlýn en alt düzeyine inmiþti...Teknik olarak durgunluk -resesyon Haziran 2009’da bittiðinde boþanmalar da yükselmeye baþlamýþ.
Bu kadar hassas bir gösterge görmemiþtik. Ekonomi duruyor, boþanmalar da duruyor. Çünkü çiftler ayrý ev bulma, iþ güvencesi gibi sorunlarý görüp, kaderlerine razý olup ya da durumu çaktýrmayýp, ayný evde yaþamayý sürdürmüþler... Aslýnda kavga-dövüþ boþanma noktasýna gelen, ancak konut krizi çýkýnca ortak evi satamayýp ayný evde yaþamak zorunda kalan çiftlerin hikayesi duyulmuþtu. Ya da boþanma noktasýna gelip o sýrada iþini de kaybedip, ortak evden çýkamayan ve birbirinin suratýna bakmaya mahkum olan çiftler...
Burada bilimsel araþtýrmalara da bakmak gerekiyor. Ýþsizlikteki 1 puan artýþýn, çiftin boþanma ihtimalini yüzde 1.9 azalttýðýný belgeleyen araþtýrmalar var. Ýþsizlik varsa, o zaman mevcut eþten iyisi yok! ABD’deki iþsizlik verisini her ay izleyen demek yalnýzca yatýrýmcý deðil, ayný zamanda niyeti bozan ama çaktýrmayan karý ya da koca... Adam ve kadýn her ay heyecanla istihdam verisi izliyorlar: Ýþsizlik düþerse, mahkemeye koþacaklar.
Bu arada yine ekonomistler diyor ki: Boþanma genel ekonomik talep açýsýndan da yararlýdýr. Yani iki kiþinin ayrýlmasýndan iki ayrý ev talebi, dayayýp döþeme, beyaz eþya, otomobil vs yani iki ayrý hane doðar. Bu da ekonomik canlanmaya bir baþka katký. Gerçi bu mantýkla, -eþler evli kalsa ve dýþarýdan birer arkadaþ bulsalar, ekonomik canlanmayý desteklemez mi?- diye düþünmek de mümkün, ama niyeti þimdilik bozmayalým.
Ve tabii ki bunlar ekonomistlerin hayatý grafiðe uydurma çabasý. Yani -ekonomik durgunluk boþanmayý önlüyor- demek, gergedaný bir tarafýndan tanýmlamak. Çünkü ayný ekonomik durgunluk ve iþsizlik, evlilikleri yok etme gücüne de sahip... Öte yanda ABD’de boþanmanýn yüksek masrafý düþünülürse, ekonomik büyüme ve refah zamanýnda boþanmak, darlýk zamanýnda boþanmaktan daha kârlý gelecektir. Dönemsel olarak bakýyorsak, ekonomik büyüme zamaný evliliklerin artacaðý, durgunluk sýrasýnda ise duracaðý söylenebilir.
Ýstihdam konusunda da, kiþinin kendini rahat hissetmesi, genel istihdamdaki oynamaya deðil, bireysel istihdama bakar. Genel rakamlara duyarlý bir boþanma trendi iddiasý, gerçekçi olmaz. 2009’da ekonomik durgunluk bitti, ama o zaman ne istihdam hemen yükseldi, ne de konut satýþlarý canlandý. Ýstihdama ve konuta bakmadan ekonomik büyüme rakamýna aldanýp 2009’da -durgunluk bitti- diye boþanan olduysa, çok caný yanmýþtýr.
ABD’de halen yüzde 6.6 olan iþsizlik, iþ aramaktan bezip vazgeçenleri ve daha iyi iþ bulamadýðý için part-time çalýþmak zorunda olanlarý kapsamýyor. Onlar eklenince, oran yüzde 13’e dayanýyor. Yani gizli iþsizlik yüksek.
Ve ayný mantýkla, yeni eþ aramaktan bezip vazgeçenleri ve daha iyi eþ bulamadýðý için halen part-time evlilik sürdürmek zorunda olanlarý düþünürsek, gizli dullarýn oraný da yüksek çýkar...
FED -ABD büyüyecek- diyor. Buna güvenip de boþanacak varsa, kolay gelsin. FED yarý yolda -Yanýlmýþýz, büyümede arýza var, aylýk alýmlarý azaltmayý da durduruyoruz- derse, erken veriyle havalanan muhterem eþleri kimin teselli edeceðini de düþünmek gerekiyor. Bizi saymayýn, biz karýþmayýz.
twitter.com/selimatalayny
