Osmanlý bir yana, Türklüðe Anadolu’da bile vatan býrakýlmamýþtý. Çanakkale, hesap bozan bir kahramanlýktýr.
Birinci Dünya Savaþý’ný bitiren Paris Konferansý ve Versay Anlaþmasý’nýn 100. yýldönümünde, Osmanlý’yý paylaþým hesaplarýna bakýyoruz. 1919’un galipleri dünyayý paylaþýrken, Osmanlý’yý yok ediyor, Türklere Anadolu’da bile bir vatan býrakmýyordu. Türkiye diye bir yer planlarda yoktu.
1920 Sevr ile doruða çýkacak 1919 paylaþýmýnýn öncesi vardý. Mesela 1910-11’de daha ortada Balkan Savaþý bile yokken, Almanya ile Rusya Postdam Anlaþmasý’yla Anadolu-Kafkasya-Ýran-Baðdat arasýnda hakimiyet paylaþýmý yapmýþlardý. Paylaþým, bölgesel demiryolu projeleri üzerinden gitmiþti, Ýstanbul-Baðdat demiryolu ve Bakü-Tahran demiryolu.
1910 Potsdam, Osmanlý’nýn paylaþýlmasýna dair ilk anlaþma gibi duruyor. Gerçi ‘maksat toprak koparmak deðildi, ekonomik çýkar alaný yaratýlýyordu’ yorumlarý da vardýr. Ancak o zaman da iþler ekonomi ile baþlýyordu.
Osmanlý topraklarýnýn bölge bölge paylaþýmý, 1913’te Balkan Savaþý yenilgisiyle gündeme geldi. 1910 Potsdam ‘ekonomik bir uzlaþma’ sayýlýr. 1913 ise Balkanlarýn kaybýndan sonra Anadolu, yanýnda Halep, Musul, Baðdat, Basra, Beyrut, Þam, Kudüs, Hicaz vilayetleri ve havalisinin paylaþým planlarýnýn ortaya çýktýðý yýldýr.
Bu konuda Çar’ýn dýþiþleri Bakaný Sazanov’un 6 Aralýk 1913 tarihli bilgi notu kayýtlardadýr: “Büyük devletlerin hepsi, Anadolu’ya yönelik paylaþým iddialarýný konuþmaya baþladýlar”... Balkan Savaþý yenilgisiyle Osmanlý’nýn artýk dayanamayacaðýný hesaplayan herkes, pasta bölüþmeye baþlamýþtý.
Sazanov Rusyasý da kendi çapýnda paylaþýma katýlmýþtý: Moskova, Ýstanbul’u ve Boðazlarý istiyordu. Ta ki 1915-1916 Çanakkale Zaferi Boðazlarý Rusya’nýn müttefiklerine týkayana dek... Çanakkale Zaferiyle Boðazlar geçilemeyince, Çar 1916 kýþýnda Moskova’da desteksiz ve ikmalsiz kaldý. Bir yýl sonra gelecek Bolþevik ihtilali, baþarýsýný Çanakkale’ye borçludur. Çarlýðý deviren Bolþevikler, Anadolu’ya dair paylaþým yarýþýndan çekilerek ve büyük devletlerin gizli anlaþmalarýný açýða çýkartarak, Anadolu’ya olan borçlarýný kýsmen ödemiþlerdir.
Rus çarý ile Alman imparatoru.
1910 Kasýmýnda Rus Çarý Nikola, Alman Ýmparatoru-Kayser Wilhelm’i ziyaret etti. Bu, aslýnda bir akraba ziyaretiydi. Ýkisi teyze çocuðu idiler... Kýsa ziyarette Osmanlý ve Fars arazisinin demiryollarý hatlarý itibarýyla paylaþýlmasý gereði konuþuldu. Ýki ülke o coðrafyada yayýlma niyetindeydi, ancak birbirlerini ürkütmeden uzlaþma yollarýný denediler. Üstelik oralarda olan Ýngilizleri de dýþlamak gerekiyordu.
Almanya’nýn Osmanlý Ýmparatorluðu’nu önce himaye altýna almasý, sonra da Ýmparatorluðu savaþa sokmasý, 1914’te kendiliðinden gelmemiþti. Almanya, Baðdat Demiryolu vesilesiyle Anadolu’da ilerlerken, Tahran ve Baðdat yönünde de stratejik dengeler peþindeydi. Osmanlý Ýmparatorluðu’nun Alman Donanmasýnýn Karadeniz seferi üzerinden 1914’te savaþa sokulmasýnýn yollarý, 1910’da açýlýyordu.
Baðdat Demiryolu, Birinci Dünya Savaþý’nýn baþlama nedenlerinden sayýlýr. Almanya, demiryolu ile Ýngilizlerin de hak iddia ettiði alana giriyordu. Yani Anadolu, Musul, Baðdat ve Basra’ya... Demiryolu 1898’den beri Osmanlý planlarýnda vardý. 1903’te Konya-Baðdat hattý olarak düþünülmüþtü. Ciddi inþaat ancak 1913-14’te baþladý. Ancak bundan önce 1910’da Almanya-Rusya-Ýngiltere arasýnda Anadolu ve Ýran demiryolu projeleri için kavga baþlamýþtý.
1911’de Ýran ve Azerbaycan, Rusya’nýn hakimiyet alanýndaydý. Ancak Rusya, Almanya’nýn Anadolu’da ilerlemesinden rahatsýz olmuþtu. Ýngiltere de Baðdat-Basra arasýnda Almanya da Osmanlý etkisi istemiyordu. Orada hem Musul petrolü vardý, hem de Ýran petrolü... Mýsýr, Hindistan yolu gevezelikleri de iþin cabasýydý.
Rusya ise Tahran’a dek olan arazinin Kuzeyinde Avrupalý istemiyordu. Kafkasya’da da petrol vardý. Almanya’nýn Baðdat Demiryolu’nu Anadolu’dan Tahran’a uzatmasý ve Kafkasya’ya uzanmasý ihtimalini Rusya görmüþtü... Rusya zaten Bakü-Tahran demiryolunu inþa etmekteydi... Ýki demiryolunun birbirine doðru uzanmasý, çatýþma yaratacaktý. O sýrada Tahran’a uzanacak bir baþka demiryolu hattý, Rusya etki sahasýný kýrardý. Almanya açýsýndan da Bakü-Tahran hattý ve bu hattýn Anadolu’ya - Baðdat’a uzanmasý, tehditti.
Teyze çocuklarý Rus Çarý ile Alman Ýmparatoru’nun 36 saatlik ziyaretinde acaba ‘Osmanlý’ kaç saat konuþulmuþtu? Çok uzun konuþulmadýðýný düþünebiliriz. Genel ilkeleri konuþup, ayrýntýlarý bakanlara býraktýlar. Ýstasyon istasyon, vadi vadi paylaþým söz konusuydu. Bu yüzden Çarýn Dýþiþleri Bakaný Sazanoff, Alman Dýþiþleri Bakaný ve Baþbakaný ile Potsdam’da bütün kýþ sürecek görüþmeler yaptý.
Aralýk’ta Alman Baþbakaný Bethmann-Hollweg, Rusya’nýn Ýran’daki çýkarlarýný Almanya’nýn tanýyacaðýný meclise bildirdi. Rusya da Türkiye üzerindeki Almanya çýkarlarýný tanýmýþtý... Uzlaþma, Aðustos 1911’de Sen Petersburg’da anlaþmaya döküldü. Anlaþma, görüþmelerin baþladýðý kente atfen ‘Potsdam Anlaþmasý’ diye anýlýr.
Taraflar Rusya’nýn Ýran’da aðýrlýklý çýkarlarý olduðunu, Almanya’nýn ise sadece ticari çýkarlar izleyeceðini kabul ettiler. Baðdat Demiryolu’nu yukarý Ýran - Azerbaycan’a baðlayacak hattý Rusya yapacaktý. Rusya, Baðdat Demiryolu’na yabancý sermaye akýþýný baltalamayacaktý.
Bu sayede Ýngiltere’nin Baðdat Demiryolu’nu önleme çabalarý sonuçsuz býrakýlmýþtý. Ancak Baðdat Demiryolu da Anadolu’da yayýlmayacaktý. Almanya Musul, Nusaybin, Harran’ýn kuzeyine yeni demiryolu hattý açmayacaktý. Osmanlý’nýn Trabzon-Erzurum hattý yapma planlarý Alman baskýsýyla rafa kaldýrýldý. Bu hattýn Erzurum’dan Tebriz’e gitmesi umuluyordu, engellendi. Rusya Almanya ile demiryolu rekabetine girmiyordu ancak Almanya sözlerini tutmazsa, Rusya Tahran’ý Baðdat hattýna baðlamayacaktý. Anadolu arazisi üzerinde pazarlýk yine Osmanlý gýyabýnda yapýlmýþtý. Daha o zaman Dünya Savaþý ufukta yoktu.
Birinci Dünya Savaþý’nýn savaþan üç gücü, Ýngiltere, Almanya ve Rusya, birbirine kuzen olan üç hanedan liderince yönetiliyordu. Üçü akrabaydýlar, ancak Almanya bir tarafta, Ýngiltere ile Rusya diðer taraftaydý. Rusya ve Çar 1917 Bolþevik devrimiyle Savaþ ve tarih dýþýna çýkacaktý. Çar daha sonra ailesiyle birlikte katledilecektir.
O ana dek, Ýngiltere’de Kral 5. George, Almanya’da 2. Wilhelm 2 ve Rusya’da Çar 2. Nikola tahttaydý.
Alman Wilhem’in annesi, Ýngiliz George’un babasýnýn kýz kardeþiydi. George’un annesi ile Rus Çarý Nikola’nýn annesi, kardeþti. Bu kýz kardeþler, Danimarka kraliyet ailesindendiler.
Hepsinin dedesi, Prusya Kralý Büyük Frederik idi. Prusya-Almanya, bütün Avrupa’ya hanedan ailesi vermiþtir. Ýngiltere dahil. 2. Dünya Savaþý ve Hitler sahneye çýkýnca saltanatýn Ýngiltere kolu Alman soyadýndan vazgeçmiþtir.
Gazi Mustafa Kemal ve Liman Von Sanders.
Rusya ile Almanya’nýn Osmanlý topraðý üzerindeki 1910-11 Potsdam paylaþýmýnýn Ýngiltere boyutu vardý. Potsdam’ýn hedefi, Ýngiltere’yi Kafkasya-Basra arasýnda zorlamaktý.
Ýngiltere ise Baðdat-Basra için Babý Ali’yi zorlamaya baþlamýþtý. Mali baskýlarla çaresizlik sonucu Mart 1913’te Ýstanbul ile Ýngiltere, Basra ve Güneyi konusunda anlaþma yaptýlar. Babý Ali, Basra ve Kuveyt’te Ýngiltere’ye hareket alaný verecekti. Dicle ve Fýrat nehirlerinin sefere uygun bölümlerinde de Ýngiltere dolaþým hakkýna sahip olacaktý. Bu anlaþmayla Ýngiltere Baðdat Demiryoluna itiraz etmeyecek, hatta demiryolu yönetim kuruluna iki üye verecekti. Bu üyeler olan-biteni kontrolle görevliydi.
Böylece Ýngiltere Basra- Baðdat arasýnda, Almanya da demiryolu vesilesiyle Anadolu’dan Baðdat’a uzanan bölgede hakimiyet kuruyordu. Diðerleri ise kenarda kalmanýn telaþýndaydýlar... Ýtalya ve Avusturya, Doðunun Almanya ile Ýngiltere arasýnda bölüþülmesinden rahatsýz olmuþtu.
Tekrar hatýrlatmak gerekiyor ki, bu iþler olurken daha Dünya Savaþý Baþlamamýþtý. Balkan Savaþý yýkýmý tetiklemeye yetmiþti. Almanya, Ýtalya, Avusturya, Ýngiltere ve Fransa, kendi aralarýnda Anadolu-Basra-Hayfa-Ýskenderun arasýnýn paylaþýmýný konuþuyordu. Eksik kalmasýn: 1913-1914’te “Osmanlý nasýl paylaþýlmalý”, tartýþmalarýnda Rusya da vardý. Ve bu ülkeler aylar sonra iki gruba ayrýlarak, savaþacaklardý.
Ancak ondan önce, Almanya’nýn Anadolu’ya dair baþka hesaplarý vardý. Liman von Sanders denen Alman generalini Ýstanbul’a yollamak istiyorlardý. Bu turistik bir sefer deðildi.
