Kuzey Kafkasya Halk Destanlarýnýn simgesi olmuþtur Seteney Guaþe. Çok güzeldir her þeyden önce; bilgedir, Nart kurultaylarýnda tartýþýlan, çözümlenemeyen nice sorunu birkaç kelimeyle çözümleyiverir kimseyi kýrmadan, incitmeden.
Yarý Tanrýça yarý insandýr ve Yunan Mitolojisinde de karþýlaþtýðýmýz Aþil ya da Hektor’dan bu özelliðiyle pek farklý sayýlmaz. Nart destanlarýnda Seteney Guaþe tektir; Yunan Mitolojisindeyse Afrodit, Hera, Artemis gibi örnekleri vardýr. Yunan Tanrýçalarýnýn bütün özelliklerini toplamýþtýr Seteney. Güzelliðini Afrodit, cesareti ve bilgeliðini Atena Hera’yla kýyaslayabilirsiniz.
Seteney’in Nart kurultaylarýnda sorunlara çözüm getiren özelliðini inceleyen Batýlý araþtýrmacýlar, Kuzey Kafkasya boylarýnýn anaerkil bir yapýya sahip olduklarýný varsaymýþlardýr. Kanýt olarak da Sosrýkua’nýn “Seteney oðlu Sosrýkua” olarak anýlmasýný göstermiþlerdir. Ancak Nart kahramanlarý arasýnda, anasýnýn adýyla anýlan yalnýz Sosrýkua vardýr. Yani salt bu sava dayanarak Kuzey Kafkas boylarýnýn, o dönemde, anaerkil bir yapýya sahip olduklarýný söylemek doðru deðildir.
Günümüz Kafkas dillerinde “Seteney”Gül anlamýna gelir. Adige dilindeyse SE sözcüðü kýlýç demektir. TEN ise lütufta bulunmak. Özellikle kadýn hükümdarlarýn þövalyelere kýlýç lütfederek ya da vererek onlarý ödüllendirmesi Seteney’e pek uygun düþmektedir. Yani “kahramanýn yiðitliðini ona kýlýç lütfederek ödüllendirendir” Seteney Guaþe.
***
Gül ile Seteney arasýndaki baðlantýya gelince, Arapgir ilçesinde yaþayan Himsat adlý bir Kabardey ninenin sözlerine kulak vermek gerekir sanýrým: “Seteney bir gün evinin bahçesinde sýrma iþlerken, uzakta, dað yamacýnda, oðlu Sosrýkua’nýn devlerce öldürülmek üzere olduðunu görür. Gergefini bir yana fýrlatarak oðlunun yardýmýna koþar. Bahçe çitinden atlarken ayaðýna beyaz güllerin dikenleri batar; ayaðýndan damlayan kanla bütün beyaz güller biranda kýpkýrmýzý kesilir.O gün bu gündür Kuzey Kafkasyalýlar kýrmýzý gül anlamýna gelen Seteney adýný kýz çocuklarýna verirler.” Bu gelenek günümüz Türkiye’sinde yaþayan Çerkesler arasýnda da sürmektedir. Seteney Nazlý, Seteney Oya, bunlardan benim bildiðim ikisidir sadece.
Bu küçük öykü bile Yunan Mitolojisinin, Nart Destanlarýndan nasýl etkilendiðinin somut bir kanýtýdýr: Afrodit yaban domuzlarýnýn saldýrýsýna uðrayan sevgilisi Adonis’i kurtarmaya giderken ayaðýna beyaz gül batar ve yaradan akan bir damla kan Tanrýçanýn çiçeði olan beyaz gülleri kýrmýzýya dönüþtürür anýnda. Antik Yunan diline Afrodit sözcüðüyle gül sözcüðü arasýnda etimolojik ya da öyküsel hiçbir iliþki bulunmazken Çerkes dilinde gülün karþýlýðýnýn Seteney olarak bugün de yaþamasý, Yunan mitolojisinin Nart destanlarýndan etkilendiðinin somut bir göstergesi deðil midir?
Nart’larýn en yaþlýsý Wesirmes’ten öz oðlu Sosrýkua’ya kadar, herkesin akýl hocasýdýr Seteney. Savaþ ve barýþa karar vermek, hasat için yeni yöntemler geliþtirmek (Nart Tlepþ’in yardýmýyla) Seteney’in görevleri arasýndadýr. Hastalýk, kýtlýk, deprem gibi doðal afetlerde bile Çerkesler ona koþar, akýl danýþýr, çare bulmasýný ister. Adýyugh, Yemðazel Gaþe, Psýtha Guaþe gibi kadýn kahramanlar salt güzellikleriyle anýlýrken Seteney Guaþe bir karar ve yargý katý olarak da yanýna varýlan bir yiðit kadýndýr. Doðan çocu klarýn isim annesidir, adýný verdiði her bebeðin kulaðýna onun gelecekteki toplumsal görevini de üfler. Üflemezse çocuk ya “geri zekalý ya da serseri” olacak demektir.
Seteney, Kuzey Kafkasya sanatýnda, toplumsal yapýlanmasýnda, eðlencesinde ve düþüncesinde destan çaðýndan günümüze deðin yaþamaktadýr. Her çaðda güzelliðin, bilgeliðin, aklýn, saðduyunun, erdemin simgesi olarak bellenmiþtir bütün Çerkeslerce.
(Bakýnýz: Mitoloji ve Nartlar; Yismeyl Özdemir Özbay’ýn yazýsý)
