Her milletin kahramanları vardır, öyküleri kuşaktan kuşağa anlatılır. Çerkes’lerin de tarihlerine damgalarını vurmuş yiğitleri vardır ki bunların içinde en ilginci en akıllara ziyan kahramanlıklara damgasını vurmuş olanı Tiğujiko Kızbeç’tir. Kızbeç, Şerel’iko ailesinden bir Şapsığ ve de sıradan bir kişi olmasına rağmen ona Çerkeslerin Aslanı derler ve bir Çerkes’in onu tanımaması, adını bilmemesi ayıpların en büyüğüdür.
Kızbeç 1777 yılında Adagum Irmağı kıyısında Naşha Köyünde doğdu; 18. yüz yılın sonlarıyla 19. yüz yılın başlarında Adige ülkesinde yaşamış en büyük kahramandı. Dönemin yazarlarından Hangeriye’ye göre çocukları Kazaklar’ca öldürülmüş, vücudu yara izleriyle dopdolu, yaşı atmışa merdiven dayanmıştı ama kılıcını biran olsun kınına sokmadan savaşıyordu kutsal saydığı vatan toprağını işgalcilerin elinden kurtarmak için. Anapa’daki Osmanlı Komutanı Hasan Paşa’nın desteğiyle soluk almadan Ruslara akınlar düzenliyor onlara çok büyük zararlar veriyordu. Gene Hasan Paşa’nın isteği ve arkalamasıyla Hac’a gidip döndükten sonra, herkes köşesine çekilip dinlenmesini beklemişti. Ne gezer! J.S. Bell, 19 Temmuz 1837’de şöyle yazıyordu anılarında: “Pşada köyünde tanıdığım Hacı Kızbeç geldi...Rus generalleri, köyüne çekilir kılıcını bırakırsa istediği herşeyi vereceklerini söylemişlerdi defalarca. Çar, bir resmini gönderirse, ona büyük bir armağan yollayacağını bildirmiş ama Kızbeç bunlara gülüp geçmişti. Onun tek isteği Rusların işgal ettikleri topraklardan çekip gitmeleriydi.”
Tiğujiko Şeref’iko Kızbeç’in en büyük zaferi uzun yıllar süren Satruk bölgesi savaşlarındaki başarılarıdır. Bu savaşlar sırasında Ruslara ağır kayıplar verdirdi, Osmanlı’dan getirttiği üç topla ve de Vıbıhlar’dan aldığı yardımla birlikte Adıgelerin başında, 6 bin kişilik bir orduyla Satruk üzerine yürüdü. Karşısında kimi tarihçilere göre 18 kimilerine göreyse 24 bin kişilik bir Rus ordusu vardı kaleyi koruyan. Kızbeç, atmış yaşında, alinde kılıç en ön saflarda savaştı saatlerce. Kale düşmek üzereyken General Gregory Emmanuel yardımına yetişti Rus’ların. Kızbeç geri çekilmek zorunda kaldı. Daha sonra defalarca saldırdı, Ruslara binlerce kayıp verdirdi, kaleyi alamadıysa da onları öylesine yordu ve canlarından bezdirdi ki, Ivano-Şepski Kalesi’nden uzun süre tek Rus askeri dışarı adımını atamadı.
Kazandığı başarılar Dağıstan-Çeçenya yöresinin büyük yiğitlerinden Hacı Murad’ın kahramanlıklarından az değidir. Ahcaguko Pışkuy’la birlikte, Batı Adıgey’in en büyük kahramanıdır Hacu Kızbeç (Adıgey’in Batı Yöresi Kahramanları—Habjeko Canbek).
Son savaşı 1834 yılında Abin Irmağı boyunda, 700 kişilik Adıge atlısıyla 12 bin kişilik Rus ordusuna saldırısıdır. Adı bile Rusların bir süre çarpıştıktan sonra geri çekilmesine neden oldu. Hacı Kızbeç tam 40 yıl Ruslara karşı durup dinlenmeden savaştı ve 24 Şubat 1840 yılında, altı yerinden yaralı, kanlar içinde yere serildi, Kelime-i Şehadet getirerek Allah’ın yanında, kahramanlar katında yerini aldı; Nurlar içinde yatıyor bütün Çerkes’lerin yüreğinde... Allah rahmet eylesin.
