II. Mustafa ve III. Ahmed’in annesi Gülnuþ Emetullah Valide Sultan’ýn Üsküdar’daki eseri Yeni Cami için çeyizini sattýðý anlatýlýr. Kapýlarýnda cennetle müjdelenenlere selam ayetlerinin nakþedildiði bu yapýyý mutlaka gezin.
Dünyanýn en uzun süre baþkentlik yapmýþ þehri olan Ýstanbul’un en sessiz ama en haþmetli eserlerinden birindeyiz. Þehrin simgelerinden ve en güzel anýtsal eserlerinden bir olan Yeni Cami’deyiz. Bakmayýn adýnýn yeni olduðuna tam üç asýrdýr tüm görkemiyle sade mimarinin yansýmasý olarak bizlerle.
Yeni Cami yani Valide-i Cedid olarak tanýnýr yapý. ‘Yeni’ ifadesi kafalarý karýþtýrsa da tarihi anlamak için vesile olur bana. 18. yüzyýlda Rabia Gülnuþ Emetullah Valide Sultan’ýn yaptýrdýðý bu külliye nedeniyle Nurbanu’nun eseri ‘eski’ anlamýna gelen atik adýný alarak Valide-i Atik olur. Karþý kýyýda Eminönü Suriçi’nde bulunan ve Yeni Cami adýyla hatýrlarda kalan yapý ise Osmanlý tarihinde yapýmý en uzun süren eserlerden biridir. Boðaz’ýn iki yanýný süsleyen Yeni Cami’lerden biri IV. Mehmed’in annesi, diðeri ise eþi ile anýlýr. IV. Mehmed’in baþhasekisi ve II. Mustafa ve III. Ahmed’in annesi Gülnuþ Emetullah Valide Sultan’ýn Üsküdar kýyýsýndaki eseri, zarafetin temsilcilerinden.
Validelik rekoru
Rabia Gülnuþ Emetullah Valide Sultan, II. Mustafa’nýn tahta çýkmasýyla Valide Sultan olur. ‘Takva Sultan’ olarak tanýnýr. Az sayýda kadýna nasip olan bir zaman diliminde, 20 yýl süreyle valide sultandýr. Adýný verdiði eserinin mimarý, Lale Devri’nin baþmimarlarýndan kabul edilen Kayserili Mehmed Aða olur. Kitabesine göre 1708-1711 yýllarý arasýnda inþa edilen eseri Üsküdar’ýn süslerinden olup, haným zarifliðine sahip duruþu, kadýn ruhunun inceliðine sahip detaylarýyla büyüler.
Kafes gibi türbe
Kimilerine göre yapýnýn geneli, kimilerine göre ise Rabia Gülnuþ Emetullah Valide Sultan’ýn türbesi çok özeldir. Görenleri hayran býrakan güzellikte Ayetel Kürsü yazýlý olan türbe, kuþ kafesini andýrýr. Cami duvarlarýndaki dört kuþ evi ise bambaþka öneme sahiptir. Sað tarafta konsollarýn üzerine dýþa taþan þekilde yapýlan kuþ evi üç kubbesi ve iki minaresiyle taþ iþçiliðinin de en güzel parçalarýndan biridir. Diðerleri ise þadýrvan avlusunun kapýya bakan duvarýndadýr.
Devrinin en güzel eserlerinden olan barok þadýrvanda da unutulmaz kuþlar. Þadýrvanýn dört yüzüne kuþlar rahatça su içsin diye mermer yalaklar konur. Þadýrvan, kubbesi, alemi, vazo içindeki çiçek kabartmalarý, mermer sütunlarý ve mermer oyma þebekeleri ile nadide bir eserdir.
Camiyle ayný dönem olmadýðý ve dýþtan rampayla çýkýldýðý bilinen ahþap hünkar mahfiline günümüzde ahþap merdivenle ulaþýlýyor. Benzerleri arasýnda en güzellerinden olan mahfili, sütunlar taþýyor. Ýki ayrý katta bulunan iki odadan sonra kafesli hünkar mahfiline ulaþýlýyor. Pencereleri vitraylý olan mahfilde bir de mihrap bulunuyor. Mihrap üzerindeki selvi aðacý bezemesi gördüklerim içinde en zarif olanlardan. Hünkar mahfilini özel kýlan detaylardan biri de Hz. Hýzýr’ýn sabah namazýndan sonra görüldüðüne ve namaz kýldýðýna dair inanýþ. Bu mahfilde asýlý olan levha da belirtilir. Levhada “Edrikni ya Hýzýr A.S (Beni idrak et, bana da görün)” yazmakta.
Oðlu gönlünü levhayla aldý
Kapýnýn hemen karþýsýnda bulunan, 1780 tarihli, kýrmýzý zemin üzerine altýn yaldýzlý kitabesi ve güzelliði ile dikkat çeken çeþme I. Abdülhamid’in eþi Sineperver Valide Sultan’ýn çeþmesidir. Uncular Caddesine bakan mermer çeþme ise III. Ahmed tarafýndan yaptýrýlmýþ. Sadece Üsküdar’ýn deðil bu þehrin en kýymetli selatin camilerinden biri olur eser. Eserini bitirebilmek için çeyizinden parçalar sattýðý anlatýlýr Gülnuþ Sultan’ýn. Oðlu bunu duyar ve üzülür, gönlünü almak için bizzat yazdýðý “Cennet analarýn ayaðý altýndadýr” levha asýlýr yapýya.
Çiniler Tekfur Sarayý’ndan
Anýtsal caminin büyük, basýk kubbesini dört fil ayaðýna dayanan kemerler destekler. Klasik devrin son eserlerinden olan yapý, barok üslubun ilk örneklerini de barýndýrmasý açýsýndan önemli. Süslemede kullanýlan yeþil zemin üzerine koyu mavi göbekli çiniler Tekfur Sarayý üretimidir. Mermer mihrap ve minber ise taþ ustalýðýnýn nadide parçalarýndandýr. Caminin cematinden öðrendiðime göre çinilerden bazýlarý iþgal sýrasýnda Ýngilizlerde tarafýndan sökülerek götürülmüþ. Son hýrsýzlýk ise 2003 yýlýnda yaþanmýþ, mihrap yanýnda bulunan çerçeveden Kabe örtüsü çalýnmýþ.
