Seçimler geldi mi; eski seçimlerden, týpký eski bayramlar gibi, söz etmemek olmaz… Bu defa da CHP’nin 1950 seçimindeki propaganda çalýþmalarýna bakabiliriz. Belki bugünle kýyaslamak da mümkün olabilir.
1950 seçimi, CHP’nin iktidarda iken katýldýðý son seçim oldu. Bu bakýmdan iktidar partisi olarak seçim propagandasýnda vaatlerinin yanýnda, iktidarda geçirdiði uzun yýllar içinde yaptýklarýný anlatmasý da doðaldý. Bir anlamda CHP, hem geçmiþiyle övünüyordu, hem de ayný zamanda o zamana kadar gerçekleþtiremediklerini bir sonraki iktidar döneminde gerçekleþtireceðini vaat ediyordu.
Anayasa deðiþikliði
CHP’nin 1950 milletvekili seçimi beyannamesinde göze çarpan önemli noktalar þöyle özetlenebilirdi: CHP, anayasa deðiþikliðini gündeme getiriyor ve ikinci meclisin (senatonun) kurulmasýný, iki meclis arasýndaki iliþkilerin düzenlenmesini, meclislerin görevlerinin saptanmasýný ve Cumhurbaþkaný’nýn görev ve yetkilerinin belirlenmesini, anayasal alanda düzenlenmesi gereken hususlar olarak sunuyordu. Ayrýca, “tek-parti hayatý devrinin icabý sayýlarak anayasaya sokulmuþ olan 6 Umde’yi [Oku] anayasadan” çýkarmak da söz konusuydu.
Fakat anayasaya “laik cumhuriyet rejiminin korunmasý için gerekli kayýtlarýn kon[ul]masý” da gerekiyordu. Oysa anayasa deðiþikliði, bu tarihe kadar zaman zaman gündeme gelmiþse de, hiçbir zaman ciddî olarak tartýþýlmaya açýlmamýþ bir konuydu. Bu nedenle, CHP’nin iktidar partisi olarak bu meseleyi seçim sonrasýna býrakmýþ olmasýna anlam vermek de kolay deðildir. Gerçekten de iktidar partisi olarak CHP, bir anayasa deðiþikliðini gündeme getirmiþ olsaydý, bunu o zamana kadar gerçekleþtirmiþ olurdu zaten… Nitekim bir anayasa deðiþikliði yapmamýþ olmanýn siyasal neticeleri, aradan geçen yýllardan sonra, çok acý tecrübelerle görülecektir.
Köylülere yönelik vaatler
CHP’nin seçim beyannamesinin öncelikle “köylü ve çiftçi”ye hitap etmeye çalýþmasý anlaþýlabilir. Türkiye, geniþ oranda bir köylü ülkesiydi çünkü… Köylerde ilk öðretim sorununun çözümü, köye yönelik yayýnlar, köylerde radyo sayýsýnýn artýrýlmasý, köy yollarýnýn yapýmý, köyde saðlýklý içme suyu, “devlet elindeki geniþ topraklardan baþlayarak, topraksýz veya az topraklý köylüye arazi daðýtma iþini hýzlandýrmak”, iç iskâný kolaylaþtýrmak, elveriþli tarým yöntemlerinin eðitimi ve öðretiminin saðlanmasý, ziraî kredi imkânlarýnýn artýrýlmasý, modern tarým araçlarýndan topluca yararlanmanýn saðlanmasý, yeni üretim çeþitlerinin yaratýlmasý, sigorta ve saðlýk sorunlarýnýn çözümü, orman ve ormancýlýk sorunlarýnýn giderilmesi, bu alanda vaat edilen hususlarýn tüketici bir listesini oluþturur.
Kent ve kasabalarýn elektrik ve su ihtiyacýnýn giderilmesi, konut sorununun halledilmesi, sýtma ve veremle mücadele, özel idarelere özerklik verilmesi, kasabalarda derneklerin ve hayýrsever vatandaþlarýn yaptýracaklarý ortaokullara kadro verilmesi, teknik okullarýn geniþletilmesi, elektrik enerjisi saðlanmasý, Ýller Bankasý’nýn imkânlarýnýn geniþletilmesi, yol yapýmýna süratle devam edilmesi, doðu bölgesinin özel bir kalkýnma programýna tâbi tutulmaya devam etmesi, petrol aramalarýnda atýlým yapýlmasý ve bu alanda gerekirse yabancý sermayeden de yararlanýlmasý, limanlarýn yapýmý, adlî cihazýn geliþtirilmesi, sosyal dayanýþmanýn artýrýlmasý ve bu alanda iþçiler ve memurlar için sosyal sigortalarýn geliþtirilmesi ve yetimlerin bakýmý ve ekonomik sahadaki görüþler, beyannamenin tam bir özeti olarak kabul edilebilir.
Hükûmet partisinin cansýz beyanlarý
CHP’nin seçim beyannamesi, adeta resmî bir hükûmet bildirisinden farksýz ve o oranda da cansýz bir metindi. Hiçbir inandýrýcýlýðý olamayacak kadar soðuk, resmî ve günlük hayatýn dýþýndaydý. Adeta her bakanlýktan birer cümle ile alt alta sýralanmýþ bir paket izlenimini veriyordu.
CHP’nin seçim propagandasýna yönelik parti broþürleri de ayný havayý yansýtýyordu. Bu türden parti propaganda broþürleri, daha ziyade bürokratlarca hazýrlanmýþ ve hükûmet programýna benzer metinlerdi. Son derece kuru, cansýz, sýkýcý ve heyecansýz bir üslûpla kaleme alýnmýþ olan bu broþürler, CHP iktidarý döneminde ülkede meydana gelen geliþmeleri istatistikî olarak gösteriyordu. Sadece bu propaganda broþürlerini gözden geçirmek dahi, CHP’nin bu tarihte ne denli bir hükûmet partisi olduðunu gözler önüne seriyor ve üzerindeki bürokrat örtüyü bir kez daha ortaya koyuyordu. CHP’nin vaat edebilecek pek az bir þeyi kalmýþ olduðu görülüyordu.
Daha ne yapýlabilir ki?
CHP’nin propaganda broþürlerinde verilen bilgileri de þöyle özetlemek mümkündür: Buna göre; karayollarýnýn uzunluðu 1923 yýlýnda 18.335 km iken, 1950’de 43.500 km’ye yükselmiþti. Köprülerin uzunluðu da, ayný yýllarda 14.250 metreden 16.395 metreye çýkmýþtý. Bu yýllarda 3.645 km demiryolu inþa edilmiþti. 1950 yýlýna gelindiðinde ülkede toplam 305.000 kilovat saat kapasitede elektrik santrali vardý.
1923 yýlýnda sadece Ýstanbul, Ýzmir ve Tarsus’ta elektrik varken; 1950 yýlýna gelindiðinde artýk 217 kent, kasaba ve köyde elektrik vardý. 1923 yýlýnda sadece 23.000 tonilotoluk 26 gemi varken; bu sayý, 1950 yýlýnda özel giriþimin elinde bulunan 155.000 tonilotoluk 70 ve devletin elinde bulunan 205.000 tonilotoluk 56 gemiye yükselmiþti.
Bu arada, 15 il arasýnda uçak seferi bulunuyordu. Telgraf hatlarýnýn uzunluðu ise, ayný yýllar içinde 27.000 kilometreden 31.687 kilometreye çýkmýþtý. Haberleþme alanýndaki bir baþka geliþmeye gelince; 158 kent ve kasabada, on dört tanesi otomatik olmak üzere, telefon bulunuyordu. Telefon abonelerinin sayýsý 12.500’den 61.645’e yükselmiþti. Kentler arasý telefon hattý uzunluðu ise, 16.661 kilometre idi ve 408 kent ve kasabayý birbirine baðlýyordu.
SAÐLIK, EÐÝTÝM VE EKONOMÝDE DEV ADIMLAR
Saðlýk hizmetleri
Gelelim saðlýk alanýndaki geliþmelere: 1923 yýlýnda doktor sayýsý sadece 554 iken; bu rakam, 1950 yýlýnda 2.617 olmuþtu. 1923 yýlýnda diþ tabibi hiç bulunmazken; 1950 yýlýna gelindiðinde bu sayý 27 olmuþtu. Hemþire sayýsý da dörtten 643’e yükselmiþti. Özel muayenehanesi olan doktor sayýsý ise, 1.967 idi. Memur, asker ve serbest bütün doktorlarýn sayýsý, 6.047’i bulmuþtu. Diþ tabibi sayýsý 1.166; eczâcý sayýsý 2.864 ve hemþire sayýsý da 1.353 idi.
Eðitimdeki atýlým
Eðitim alanýnda da önemli geliþmeler görülmüþtü: Ýlkokul öðretmenlerinin sayýsý 1923 yýlýnda 4.894 iken, bu rakam 1950 yýlýnda 12.535 olmuþtu ve Köy Enstitüsü mezunu öðretmen sayýsý da 12.159 idi. Teknik ve meslekî öðretimde öðrenci sayýsý da 1950 yýlýnda 70.835 idi. Ticaret okullarýnýn sayýsý 1923 yýlýnda dört iken; 1950 yýlýnda bu sayý 46 olmuþtu.
Ekonomideki geliþmeler
Ekonomik alanda da rakamlar önemliydi: Kömür üretimi; 1923 yýlýndan 1948 yýlýna kadar geçen dönemde, 597.000 tondan 4.021.787 tona yükselmiþti. Ayný þekilde linyit üretimi de 4.000 tondan 989.000 tona; krom üretimi 1.000 tondan 285.353 tona; 1923 yýlýnda hiç olmayan demir üretimi 185.434 tona, bakýr üretimi 189 tondan 10.979 tona, yine 1923 yýlýnda hiç olmayan kükürt üretimi 2.407 tona ve nihayet çimento üretimi de 6.841 tondan 344.524 tona çýkmýþtý.
Ziraat Bankasý’nýn þube sayýsý ilk yýllarda 317 iken; 1950 yýlýnda 384 olmuþtu. Kredi miktarý, 1923 yýlýnda 5.000.000 TL iken; 1950 yýlýnda 195.000.000 TL’ye yükselmiþti. Tarým, kredi ve satýþ kooperatiferi, 1949 yýlýnda 129.000.000 TL kredi açmýþtý. 1950 yýlýna gelindiðinde bu kooperatiflerin sayýsý 879’du ve 411.518 köylü ortaðý bulunuyordu. Pulluk sayýsý, ilk yýllarda 210.794 iken; 1950 yýlýnda 447.000 olmuþtu. Marshall yardýmý ile 1950 yýlýna dek 4.206 traktör gelmiþti. 1947 yýlý itibariyle ülkede 4.364 otomobil; 7.315 kamyon ve 1.234 de otobüs bulunuyordu. Karayollarýnýn toplam uzunluðu 12.000 kilometre idi.
