Erken seçim kararý
Aslýnda seçimin Ekim ayýnda yapýlmasý gerekiyordu; fakat iktidar partisi olan AP’nin önerisiyle seçim erkene alýndý. AP’nin bütün umudu, 1973 seçiminde kaybettiði eski DP oylarýný yeniden kazanabilmekteydi. Bu kolay sayýlamazdý; çünkü gerek MSP ve gerekse MHP, hatta DP, hâlâ kendisinden seçmen koparabilecek haldeydi. CHP’nin seçimde birinci parti olacaðýna kesin gözüyle bakýlýyordu; mesele, tek baþýna iktidar olabilecek miydi? Bu sorunun yanýtý, seçim sisteminin azizliðine baðlýydý. Ekonomik ve sosyal sýkýntýlar, siyasal düzlemdeki silâhlý çatýþmalar, CHP’nin bütün bunlara bir çözüm olabileceði yönündeki beklentiyi artýrmýþtý. ‘Halkçý Ecevit’ sloganý, bir yandan geniþ yýðýnlarýn ekonomik, sosyal ve siyasal taleplerini içerirken; diðer yandan da hayli popülist bir söyleme karþýlýk geliyordu.
CHP’nin açmazý
5 Haziran günü yapýlan seçimin sonucu beklendiði gibiydi. Seçime katýlým oraný % 70’in biraz üzerindeydi. CHP bu kez yaklaþýk % 41,5 oy oranýný yakalamýþtý. Bir önceki seçimden neredeyse sekiz puan daha yukarýdaydý. AP’nin bütün çabasý % 37 ile sonuçlanmýþtý. MSP % 8,5’u bulmuþtu. MHP % 6,5 kadardý. Diðerlerinin bir varlýk gösterdiði söylenemezdi. CHP tek baþýna iktidar için 226 sandalyeye ihtiyaç duyarken, milletvekili sayýsý 213’de kalmýþtý. CHP’nin seçim zaferi tamamlanamamýþtý. Yeniden bir koalisyon hükûmeti kurmak zorunda kalmasý, onun siyasal açmazýný oluþturacaktýr.
O gece televizyon ekranýnda seçim sonuçlarý izlenirken; bir yandan da CHP’nin 226’yý bulup bulamadýðýnýn heyecanlý beklentisi sürüyordu. Bir aralýk bulunduðuna iliþkin bir sonuç açýklandý. Hatta televizyonda da bu ilân edildi. Biraz erken bir açýklama olmuþtu; üstelik de yanlýþ çýktý! Sabaha karþý hayal kýrýklýðý hissediliyordu.
CHP’nin milletvekili sayýsý bir önceki seçime göre artmýþtý; CHP 28 üyelik fazla kazanmýþtý; fakat AP’nin kazandýðý oy da az deðildi: AP, bir önceki seçimle kýyas edildiðinde, iki milyondan fazla yeni seçmen kazanmýþtý. Oy oranýnda da % 7 artýþ vardý. Milletvekili sayýsý da artmýþtý. Bir önceki seçimle karþýlaþtýrýldýðýnda, kýrk üyelik fazlaydý. Ama yine de ikinci partiydi. MSP’nin oy oranýnda herhangi bir deðiþiklik olmamasýna raðmen, üyelik kaybettiði açýkça görülüyordu. Asýl büyük sýçrama MHP oylarýnda olmuþtu. MHP, oylarýný bir buçuk kat artýrmýþtý. DP, bir önceki seçimden sonra büyük bir baþarýsýzlýk içindeydi; partinin genel baþkaný olan Ferruh Bozbeyli bile milletvekili seçilememiþti. Partinin parlamentodaki tek temsilcisi Faruk Sükan idi. Bir zamanlarýn AP iktidarýnýn ünlü Ýçiþleri Bakaný olarak hatýrlanabilir. Geçen sefer adýný iþittiren TBP ise sadece genel baþkaný olan Mustafa Timisi’yi seçtirebilmiþti. CHP dýþýnda kalan sosyalist solun temsilcisi sayýlabilecek olan TÝP ise, herhangi bir baþarý gösterememiþti.
Senatoda da kazandý
Seçim sadece milletvekilliði için yapýlmamýþtý; aksine, o dönem Millet Meclisi’nin yanýnda var olan senato için de kýsmî seçim yapýlmýþtý. 22 ilde yapýlan seçimde CHP yine % 42 oy oranýna sahipti. Bu, yirmi sekiz senatörlük anlamýna geliyordu. AP ise, yaklaþýk % 38 oy oraný ile yirmi bir üyelik elde etmiþti. MSP yine % 8,5 ile bir üyelik kazanmýþtý.
CHP nasýl baþardý?
Sað kanat partileri arasýnda siyasal parçalanma sürdüðünden, sol kanatta en büyük kitle partisi olan CHP, oy daðýlýmýnýn sonucunda yine birinci parti olmuþtu. AP, ne kadar gayret ederse etsin, eskisi gibi deðildi. AP’nin, DP’nin adeta devasa sayýlan seçmen kitlesinin tamamýna yaslanarak seçimleri rahatça kazanabildiði eski günler çoktan geride kalmýþtý. Bunun ilk sinyali aslýnda 73 seçiminde verilmiþti; eðer daha önceden kendisini belli etmediyse… Demirel, muhtemelen bu sosyolojik geliþmeyi ve deðiþimi ve bu temelde ideolojik yarýlmayý hiçbir zaman anlamadý; belki de anlamak istemedi. Her defasýnda 12 Eylül’e kadar hep bu eski geniþ seçmen kitlesini aramaya devam etti. Onlarý yeniden AP þemsiyesi altýnda tutmayý hayal etti. Ama bu bir hayaldi. Türkiye’nin siyasal ve ideolojik ayrýþmasýnýn eski seçmen kitlesini bir arada tutamayacaðý çoktan belli olmuþtu aslýnda.
Güvenoyu alamadý
Seçim sonrasý zorlu bir süreç baþladý. CHP’lilerin beklentisi, bir þekilde iktidar olmaktý. Ecevit, olasý bir CHP-AP koalisyonunu baþýndan elimine etmiþti. Seçim öncesindeki siyasal gerginlikler, seçim sonrasýndaki politikayý da derinden etkiliyordu. 73 seçiminin ardýndan kurulan CHP-MSP koalisyonunun âkýbeti de, güzel anýlar arasýnda yer almýyordu hiç kuþkusuz. CHP yapayalnýzdý. CHP hükûmetine güven oyu verebilecek, fakat bir türlü bulunamayan on üç milletvekili; belki de 77-80 döneminin cehennemine taþýnan yolun önemli bir baþka adýmýydý.
ECEVÝT’ÝN DÜÞÜÞÜ…
Bülent Ecevit’in 1978 yýlýnda bin bir güçlükle kurduðu CHP hükûmetinin performansý ise, seçmen nezdinde yeterli derecede olumlu karþýlanmayacaktýr. Ecevit, hükûmet kurmasý için üzerinde yoðunlaþan siyasal baskýnýn ardýndan, AP’den ayrýlan ve baþkaca üyelerin de desteðini kazanan derme çatma bir hükûmet kurdu sonunda. Bugün hâlâ seçim meydanlarýnda tekrarlandýðý gibi; Ecevit hükûmeti, sokak çatýþmalarýna çare bulamadýðý gibi; toplumun çok geniþ kesiminin günlük hayatýný yakýndan etkileyen ekonomik sýkýntýlarýn daha da derinleþmesine neden oldu. Kýtlýklar, yokluklar, kuyruklar… Toplumun CHP iktidarýnda bir kez daha zihnine çakýlan semboller olup çýktý. Bugün bile hâlâ politik tartýþmalarýn hatýrlatýlmazsa olmaz bir parçasýdýr. Yaþý tutanlar, o günlerin baþarýsýz hükûmetini yakýndan hatýrlayacaktýr.
14 Ekim 1979 tarihinde yapýlan milletvekili ara seçiminde (Konya, Manisa, Edirne, Muðla ve Aydýn’da) CHP büyük bir hezimete uðradý. Oyu % 30’un biraz altýna düþerken; AP % 55’e yaklaþmýþtý. Bu oran, Demirel’in hayalini kurduðu orandý. Senato kýsmî yenileme seçiminde de oranlar buna yakýndý. AP % 47 idi sadece. Oysa sadece iki yýl önce CHP Konya’da, Edirne’de, birinci partiydi. Diðer illerde ise zaten AP güçlüydü. Bu bakýmdan seçim neticesi, CHP’nin seçmen nezdindeki baþarýsýný ne ölçüde ölçebilirdi sorusu, yanýtlanmaya muhtaçtýr. Yine de bir önceki seçimde CHP’nin oy oraný Manisa’da % 38; Muðla’da % 42 ve Aydýn’da da % 38 idi. Rakamlar, CHP açýsýndan ciddî bir düþüþü gösteriyordu. Ecevit de, bu sonuç üzerine baþbakanlýktan istifa edecektir.
CHP’nin bazý illerdeki yüksek baþarýsý
Adana’da % 46; Adýyaman’da % 41; Amasya’da % 45; Ankara’da % 51; Diyarbakýr’da % 34; Edirne’de % 53; Erzincan’da % 45; Gaziantep’te % 44; Hatay’da % 55; Ýçel’de % 44; Ýstanbul’da % 58; Ýzmir’de % 52; Maraþ’ta % 34; Kars’ta % 52; Kýrklareli’de % 48; Kýrþehir’de % 45; Kocaeli’de % 43; Konya’da % 31; Malatya’da % 52; Ordu’da % 47; Urfa’da % 33; Sinop’ta % 44, Sivas’ta % 42; Tekirdað’da % 47; Tokat’ta % 42; Trabzon’da % 39; Tunceli’de % 66; Uþak’ta % 47; Yozgat’ta % 30; Zonguldak’ta % 45…
AP’nin bazý illerdeki yüksek baþarýsý
Afyon’da % 52; Antalya’da % 54; Artvin’de % 45; Aydýn’da % 51; Balýkesir’de % 51; Bilecik’te % 48; Bitlis’te % 34; Bolu’da % 55; Burdur’da % 43; Bursa’da % 51; Çanakkale’de % 50; Çankýrý’da % 46; Denizli’de % 43; Erzurum’da % 43; Eskiþehir’de % 46; Giresun’da % 40; Gümüþhane’de % 40; Hakkâri’de % 43; Isparta’da % 69; Kastamonu’da % 46; Kütahya’da % 61; Manisa’da % 48; Muðla’da % 50; Nevþehir’de % 41; Niðde’de % 37; Rize’de % 45; Sakarya’da % 44; Samsun’da % 44…
Ve baþkaca ilginç sonuçlar…
Aðrý’da baðýmsýz adayýn oy oraný % 42 idi; CHP’ninki ise sadece % 12… TÝP’in Ankara’daki oy toplamý sadece 3.500 kadardý. TBP’nin bile aldýðý oy, onun neredeyse iki katýydý. Artvin’de CHP ile AP arasýndaki oy farký neredeyse sadece bindi. Bingöl’de CHP ile MSP % 25’er oy oranýndaydý. Bitlis’te CHP % 17 idi. Çanakkale’de ise % 38 idi. TÝP Diyarbakýr’da üç bin kadar oy alabilmiþti. CHP Hakkâri’de % 36 oy oranýna eriþmiþti. TÝP Ýzmir’de iki bin kadar oy alabilmiþti. TBP, bu kentte de TÝP’i geçmiþti!
