URUMÇÝ
Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi ya da Türkiye'de yaygýn kullanýlan adýyla Doðu Türkistan 23.5 milyon nüfusa sahip; bunun yüzde 10'u baþkent Urumçi'de yaþýyor.
Nüfusun yüzde 48'i Uygur, yüzde 36.5'i Çinli, yüzde 7'si ise Kazak. Diðer gruplarla birlikte Müslüman nufus yüzde 60'ý aþýyor.
Demir Ýpekyolu'nun lojistik merkezi Urumçi'de kuruluyor. 20 kilometrekarelik alanda bir havaalaný, 3 gar, gümrükler, finans ve ticaret merkezleri, oteller, konutlar, AVM'ler bulunuyor.
Kent dev bir Ýnþaat alaný; yollar geniþletiliyor, raylý sistemler yapýlýyor, konutlar ve yüksek binalar inþa ediliyor.
Urumçi ile birlikte Sincan bir ekonomik patlama yaþayacak. Elbette bu ciddi bir nüfus artýþýný da beraberinde getirecek. Bu nüfusun çoðu Çin'in doðusundan gelecek. Zira Uygur nüfusu buradaki büyümeyi destekleyecek boyutta deðil. Ve büyümenin ardýndan buradaki tartýþmalý nüfus dengesi Uygurlar aleyhine deðiþebilir.
Bu önemli, çünkü zaten bir 'Uygur/Doðu Türkistan' sorunu var. Bunu Urumçi'deki AVM'lerin cevresini saran ve X-Ray taramasýndan geçerek girebildiðiniz barikatlar ve sokaklardaki polis sayýsýndan anlýyorsunuz.
Uygurlar, Çin'deki 56 etnik gruptan 5.'si. 'Tek cocuk' kuralý Han'lar, yaný Çinliler için geçerli; Uygurlar ve diðer azýnlýk gruplar 3 çocuk sahibi olabiliyor. Uygurca ikinci dil ama üniversite icin Çince þart. Uygur kültürü ve sanatý icin enstitüler, okullar, müzeler ve araþtýrmalara merkezi bütçeden pay ayrýlýyor. Sincan Ýslam Enstitüsü modern bir külliyeye kavuþmuþ ve imam-hatip yetiþtiriyor.
Elbette bunlar herþey deðil.
Yönetim ve güvenlik kadrolarýnda temsiliyet, ekonomik olarak 'esnaflýk'tan ileri geçiþ saðlanamamýþ; eðitim düzeyleri Çinlilere göre düþük. Dini eðitimde ise'iki taraflý' sorunlar aþýlamamýþ görünüyor. Dini hizmetlerin idaresi devlette, din adamý yetiþtirme görevi Uygurlarda. Ancak Ýslam Enstitüsü'ne sadece 'erkek' öðrenciler alýnýyor.'Uygur kýzlarý dini kimden öðrenecek' soruma, Enstitü Baþkaný'nýn 'Kocalarýndan' cevabýný vermesi, Uygurlar'ýn'Çin sorunu'ndan baþka kendi içlerinde çözmeleri gereken sorunlarý olduðunu gösteriyor.
Ama bir gerçek bütün bunlarý etkileyecek: Çin büyüyor, zenginleþiyor, dünyaya baðlanýyor. Etnik veya dini sorun, bu süreç için risk unsurudur ve uzun sure taþýnamaz.
Çinli 'Nasreddin Hoca'!
Mihmandarým Jiankun Tang, CRI Türkçe editörlerinden, Pekin'de Türkoloji okumuþ.
Bir konuyu Nasreddin Hoca fýkrasýyla anlatmaya kalkýnca, 'bizde de var' dedi.
"Onun da mý 'çakmasýný' yaptýnýz"diyecek oldum, hikayesini anlattý:
"Eþeðine ters binen, bilgeliðini þakalarýyla ortaya koyan biri. Bizdeki adý 'A-fan-ti'. Sanýrým 'Nasreddin' Çince'ye dönüþürken 'A-fan-ti' olmuþ."
Nasreddin Hoca Kazakistan'ýn 'aksakal' dediði atalar arasýnda. Kültür Turizm Bakanlýðý tüm Nasreddin'leri toplamalý. Hele 2018 Çin'de Türkiye Yýlý'yken...
