Geçtiðimiz haftalarda medyada yayýlan ‘Çin’de bulunan yeni Alzheimer ilacý’ haberi dolayýsýyla yüzlerce mesaj ve e-posta aldým. Bilindiði üzere Alzheimer hastalýðýnýn kesin tedavisi yok. Elimizdeki mevcut ilaçlar ancak gidiþatý bir miktar yavaþlatýyor ve mevcut semptomlara iyi geliyor. Son 10 yýlda Alzheimer hastalýðý tedavi çalýþmalarýna milyon dolarlar harcandý. Ama sonuç maalesef beklendiði gibi olmadý. En son piyasaya çýkan Alzheimer ilacý olan memantinin onay alma tarihi 2003. Yani yaklaþýk 16 yýldýr yeni bir molekül bulunamadý. Tedavi çalýþmalarý uzun yýllar sadece beta amiloid üzerinde sýnýrlý kaldý. Beta amilod plaklarý Alzheimer hastalýðýnda beyinde biriken anormal proteinlerin oluþturduðu plaklar. Nedenin beta amiloid plaklarý olduðu düþünüldü. Orta ve ileri düzey hastalar üzerinde beta amiloid plaklarýný yok eden ya da oluþumunu engelleyen moleküller denendi. Hatta 2000’li yýllarýn baþýnda, beta amiloid proteinine karþý geliþtirilen bir aþý, son aþamaya gelmek üzereydi. Hayvan deneylerinde baþarýsýný kanýtlayan aþý insanlara da uygulanmaya baþlandý. En son çalýþmada 298 hastanýn 13’ünde meningo-ensefalit (beyin iltihabý) geliþtiði için durduruldu. Hayvan deneylerinde bir problem çýkmayan aþý, insan üzerinde uygulanýnca ölümcül sonuçlara yol açan beyin iltihabýna neden olabiliyordu. Daha sonra bu hastalarýn otopsi ile beyinleri incelendiðinde büyük oranda beta amiloid plaklarýndan temizlendiði gözlendi. Ama bu hastalar yaþadýðý süre içerisinde normal Alzheimer hastalýðý seyri gösterdiler hatta beyni plaklardan tamamen temizlenen iki hasta ileri evre Alzheimer hastasý olarak vefat etti. Yani aþý beta amiloid plaklarýný temizlese de hastalýðý tamamen engellemiyordu. O halde Alzheimer hastalýðýna sebep olan þey tek baþýna beta amiloid plaklarý deðildi. Alzheimer hastalýðýnda beta amiloid plaklarýndan baþka tau yumaklarý adý verilen bir anormal protein birikimi daha gerçekleþiyor. Fosforilize tau üzerine de birçok çalýþma yapýldý halen de devam ediyor. Ayrýca bu anormal proteinler beyinde iltihabi reaksiyona sebep olduklarý için iltihabi reaksiyona yönelik de birçok çalýþma yapýlýyor. Üzerinde çalýþýlan molekül sayýsý 100’ün üzerinde. 2012 yýlýnda, ilaç firmalarýnýn bir kýsmý beklenen sonuçlar alýnamadýðý için Alzheimer hastalýðýna yönelik çalýþmalara yatýrým yapmayý durdurduðunu açýklasa da, Amerika için konuþursam, ABD hükümetinin saðladýðý araþtýrma bütçesi ve daha da önemlisi gönüllü birçok iþ adamýnýn baðýþlarý sayesinde çalýþmalar devam ediyor.
Þimdi Çinli bilim adamlarýnýn üzerinde çalýþtýðý yeni moleküle gelelim. Aslýnda üretilen ilacýn dayandýrýldýðý teori çok yeni deðil. Alman bilim adamý Dr. C. Brandscheid, 2017 yýlýnda ekibi ile birlikte fareler üzerine yaptýklarý çalýþmada, beta amiloid birikimi ile barsak florasý arasýndaki iliþkiyi göstermiþ ve Journal of Alzheimer’s Disease dergisinde yayýmlamýþtý. Barsaklarýmýzda normalde bulunan bakterilerin oluþturduðu yararlý ortama barsak florasý denir. Normal barsak florasý baðýþýklýk sistemini güçlendirir, yiyeceklerin sindirilmesine yardýmcý olur, vücudumuz için yararlý bazý maddelerin sentezlenmesinde rol alýr. Dr. Xinyi Wang ve ekibinin yaptýðý çalýþmada Alzheimer hastalýðý oluþturulan farelerin barsaklarýnda Firmicutes/Bacteroidetes oranýnýn belirgin miktarda arttýðý gözlenmiþ. Bu barsak flora deðiþikliðinin beyindeki beta amiloid plak birikimi ile iliþkili olduðu gözlenmiþ. Bu bakterilerin metabolitlerinden olan fenilalanin ve izolösin isimli amiloidlerin artmasý, baðýþýklýk sistemi ile iliþkili Th1 hücrelerinin artmasýna sebep olduðu saptanmýþ. Kan-beyin bariyerinden beyine ulaþan Th1 hücrelerinin, beyindeki mikroglial hücreleri artýrarak inflamasyonu tetiklediði gözlenmiþ. Yeni bulunan ilaç oligomannatenin, kandaki fenilalanin/izolösin dengesini ayarlayarak beyinde beta amiloid plak oluþumunu azalttýðýnýn kanýtlarý da ayný çalýþmada yer alýyor. Biliyorum fazlaca teknik detay verdim ama en sadeleþtirilmiþ hali ile ilacýn etki mekanizmasý bu þekilde. Oligomannate deniz yosunundan elde ediliyor. 818 kiþi üzerinde 24 hafta boyunca denenen ve sonraki 36 haftalýk sürede de takip edilen Alzheimer hastalarýnýn zihinsel durumlarýnda iyileþme gözlenmiþ. Bunun üzerine Çin’de koþullu olarak kullaným onayý alan yeni Alzheimer ilacý, tedavi stratejilerini yeniden gözden geçirmemiz gerektiðini gösteriyor. Washington Üniversitesi’nden Dr. David M. Holtzman yeni geliþmeyi umut verici olarak yorumlasa da ayný barsak flora deðiþikliklerinin Multiple Skleroz, Obezite gibi hastalýklarda da bulunduðuna dikkat çekiyor. Ýlacýn etki mekanizmasý, barsak flora dengesizliðinin etkilerini düzenleme olmanýn yaný sýra direkt beta amiloid plaklarý üzerinden etki edip inflamasyonu azaltmasýnýn da olasý mekanizmalardan birisi olabileceðini öne sürüyor. Tüm bilim dünyasý bu ilacý ‘Alzheimer hastalýðýna çare bulundu’ þeklinde görmemek gerektiði, bu geliþmeyi Alzheimer hastalýðýnýn tedavi çalýþmalarýnda yeni bir yol açýcý olarak düþünmenin daha doðru olacaðý konusunda hemfikir.
