Çoban çökerten, bilimsel adý Tribulusterrestris, dünyada geniþ bir yayýlýþ gösteren bir bitki. Halk arasýnda genellikle kalp kuvvetlendirici, idrar artýrýcý, vücutta oksidatif hasarý giderici ve cinsel uyarýcý olarak yararlanýldýðý biliniyor. Geleneksel Hint ve Çin Týp sistemlerine ait eski belgelerde inme sonrasý sendromu, damar sertliði, yüksek tansiyon, ödem ve koroner arter hastalýðý tedavisinde uygulandýðý kayýtlý. Bu nedenle, kalp ve damar sistemi üzerindeki etkinliðini açýklamaya yönelik yürütülen çalýþmalarýn büyük bir kýsmý Çinli araþtýrýcýlar tarafýndan gerçekleþtirilmiþ.
Yürütülen bilimsel araþtýrmalar bitki meyvelerinin sulu ekstresinin kalp ve damar sisteminin çeþitli iþlevleri üzerinde etkili olduðunu gösteriyor. Çoban çökerten meyvelerinin kalp krizi üzerindeki etkilerini bilimsel olarak deðerlendiren ve bilimsel kaynaklarda bulabildiðim ilk çalýþma Çinli araþtýrýcýlar tarafýndan 1990 yýlýnda yayýmlanmýþ. Bitkinin meyvelerinin su ile 1,5 saat gibi uzun süre kaynatýlmasý ile elde edilen özütten ayrýþtýrýlan saponinlerin verildiði 406 vakada yaptýklarý gözlemlere göre çoban çökerten saponinlerinin koroner damarlarý geniþleterek kan akýmýný artýrdýðý ve bu suretle kalp kasýnýn yetersiz oksijenlenmesine baðlý hasarý önleyebileceði bildiriliyor. Elektrokardiyogram (EKG) ile yapýlan ölçümlerde toplam etkinlik oraný yüzde 53, kontrol grubunda ise yüzde 36 bulunmuþ. Daha sonra yapýlan çalýþmalar da bu damar geniþletici etkisinin damarlarýn iç cidarýndan damar geniþletici bir madde olan nitrik oksit (NO) salýmýný saðladýðýný ve asetilkolinesteraz enzimini (ACE) baskýladýðýný ve bu suretle yüksek kan basýncý tedavisinde etkili olabileceðini ortaya koyuyor. Aslýnda günümüzde yüksek kan basýncý tedavisinde kullanýlan ilaçlar da etkilerini bu iki madde, NO ve ACE üzerinden gösteriyor.
Çoban çökerten meyveleri içindeki saponin tipi bileþiklerin kalp hücreleri üzerinde sitoprotektif etki gösterdiði, yani kalp kasý hücrelerinin kanla yeterince beslenememesine baðlý olarak ölmesini engellediði gösterilmiþ. Deneysel olarak deney hayvanlarýndan ayrýþtýrýlan kalp kasý hücrelerinde oluþturulan oksidatif hasarýn bu maddelerden biri olan Tribulosin’in kalp kasýnýn korunmasýnda rol oynayan protein kinaz C (PKC-epsilon) enzimini ve hekogenin türevi olan diðerinin ise hücrelerin ölümünü önleyen bir proteinin (Bcl-2) salgýlanmasýný saðlayarak gösterdiði tespit edilmiþ.
Bir baþka çalýþmada ise çoban çökerten saponinlerinin yüksek yaðlý beslenme (hiperlipidemi) modeli ile enfarktüs (miyokard enfarktüsü) oluþturulan farelerde kalbin sol karýncýðýnda hücrelerin onarýmý üzerinde etkisi incelenmiþ. Sonuç olarak çoban çökerten saponinleri dört hafta sürekli uygulama sonrasý yüksek kan lipit deðerini düþürmekle kalmamýþ kalp iþlevlerinin onarýmýnda ilaç kadar (simvastatin) kadar etkili bulunmuþ.
Çoban çökerten meyvelerinin kalp ve damar iþlevleri üzerinde etkisini açýklarken herkesin anlayabileceði bir þekilde “Çoban çökerten meyvesi kalbe iyi gelir” þeklinde kýsaca geçiþtirmeye doðrusu gönlüm razý olmadý. Fazlaca teknik terim kullandýðýmýn farkýndayým. Kýsaca özetlemek istersek; Çoban çökerten meyvelerinden su ile hazýrlanan özütün yüksek kan basýncýnýn düþürülmesi, damar týkanýklýðýnýn giderilmesi, geçirilen kalp krizine baðlý damarlar ve kalp kasýnda meydana gelen hasarýn onarýmý gibi önemli komplikasyonlarýn onarýmýnda etkili olabileceði görülüyor. Ancak bu konuda mevcut bilimsel bulgular deneysel ya da deney hayvanlarý üzerinde yürütülen araþtýrmalara dayanýyor. 1990 yýlýndaki gözlem çalýþmasýný saymazsak, bu bulgularý destekleyecek henüz herhangi bir klinik araþtýrmanýn yürütülmemiþ olmasý önemli bir eksiklik.
