Yaþadýðýmýz dünyanýn entelektüel deðiþimlerini anlamaya çalýþýyorum. Farklý alanlarda okumalar yaparken, bazý fikirler farklý alanlarda yeniden ve yeniden karþýma çýkýyor. Bu yazýda karþýma sýk çýkan, çoklu zeka, bilinçdýþý ve pozitif psikoloji kavramlarýndan bahsedeceðim. Bu üç kavram, eþ iliþkilerini anlamada, eðitim metotlarýnda, oy verme davranýþý ve siyasal kampanyalarda, iletiþim ve reklamlarda, yönetim metotlarýnda da önemli deðiþimlere neden oluyor.
Çoklu zeka- duygusal zeka- sosyal zeka
Zeka geleneksel olarak tek ve bütün bir unsur olarak kabul edilir. Harvard Üniversitesi’nden Gardner’in çoklu zeka kuramý zekaya yeni bir yaklaþým getirdi. Bu kurama göre sekiz farklý zeka türü var: Mantýksal iliþkileri kurmamýzý saðlayan matematiksel zeka, dil üzerinden iþleyen sözel zeka, bedensel hareketlerin uyumu ile iliþkili kinestetik zeka, eþya ve mekanlarý çok boyutlu kavramamýz ile ilgili uzamsal zeka, müzik becerileri ile ilgili ritmik zeka, kiþinin kendi iç dünyasýnda olup bitenleri anlamasýný tanýmlayan içsel zeka ve kiþiler arasý iliþkiler ile ilgili duygusal veya sosyal zeka. Howard Gardner’in kitabý “zihin çerçeveleri” adýyla Alfa Yayýnlarý’ndan basýlmýþ durumda. Okumaya deðer.
Özellikle “sosyal zeka” kavramý kritik önemde. Sosyal zeka üzerinden iþ yerinde yönetim anlayýþý ve liderlik yaklaþýmlarý yeni bir tarza kavuþtu. Liderliðin teknik becerilerden çok insan iliþkilerini yürütmek olduðu anlaþýldý. Eþ iliþkilerinde, yakýnlýðý ve uzaklýðý saðlayan þeyin duygular olduðu, eþlerin birbirlerinin duygularýný sürekli düzenlediði vurgusu ön plana çýktý. Sosyal zeka yaklaþýmý, terörle mücadele de bile “sosyo-kültürel zeka” kavramýyla yer buldu. Terörle baþ etmenin uzun vadede, insanlarýn duygularýnda meþruiyet bulup bulmamayla iliþkili olduðu gerçeði anlaþýldý. Duygusal zeka ve sosyal zeka ile ilgili en iyi popüler kitaplar Daniel Goleman tarafýndan yazýldý. Goleman’ýn iki kitabý da Türkçe’ye çevrilmiþ durumda.
Bilinçdýþý etkisi
Bugünün bilinçdýþý kavramý, Freud’un kullanýmýndan neredeyse tamamen farklý. Freud, çocukluk dönemindeki çatýþmalarýmýz ve fantezilerimizin bilinçdýþýna itilmesini tanýmlýyordu. Bu yeni bilinçdýþý kavramý, bilinçdýþýný patolojik ve anomali olarak tanýmlamýyor. Beynimizin ve zihnimizin doðal ve saðlýklý çalýþma þekli olarak tanýmlanýyor. Biz saniyeler içinde milyonlara veri ile karþýlaþýyoruz. Zihnimizin bilinçli kýsmý bu verilerin oldukça az kýsmýný iþliyor. Diðerleri bilinçdýþý alan üzerinden algýlanýp deðerlendiriliyor.
Arkada çalýþan bu muhteþem ve devasa bilinçdýþý sistem sayesinde, bilmeden bilir hale geliyoruz. Sebebini bilmeden ilk görüþte aþýk olabiliyoruz. Mantýksal temellerini bilmeden insanlardan ve þeylerden hoþlanýyoruz veya hoþlanmýyoruz. Sebeplerini çok açýk açýklayamadan bir lidere baðlanýp, onu takip eder hale geliyoruz. Reklam firmalarý, zihnimizin bu çalýþma þeklini dikkate alarak, satýn alma biçimimizi etkiliyorlar. Pazarlama alanýnda, bilinçdýþý kavramý üzerinden kurgulanmýþ onlarca popüler kitap çok satýyor. Benim favori kitabým, Leonard Miladinow’un Okuyan Us Yayýnlarý’ndan çýkan “bilinçdýþýnýz davranýþlarýnýzý nasýl yönetir?” adlý kitap. Ben sevdim. Size de öneririm.
Pozitif psikoloji
Ýnsan psikolojisi ile ilgili bilgilerimizin önemli bir kýsmý ruhsal hastalýklardan ve insan iliþkilerindeki problemlerden elde edildi. Bu yaklaþýma karþý çýkan pozitif psikoloji hareketi, normal olana, hatta iyi olana bakmak gerektiðini söyledi. Dikkatimizi mutlu ve baþarýlý kiþilere çekti. Eþ iliþkilerinde pozitif yaþantýnýn sorun çözmekten daha etkili olduðu anlaþýldý. Eþ iliþkileri için favori kitap önerim, John Gottman’ýn Varlýk Yayýnlarý’ndan çýkan “evliliði sürdürmenin yedi ilkesi” adlý kitabý.
