ABD’de yerin üstünde de, altýnda da kural var. Bu kurallar uygulanýyor ve herkesin istisnasýz bu kurallara uymasý bekleniyor. Yani ABD hem yerin üzerinde trafik kuralýna uygun araç kullanýyor, hem de yeraltýnda madende kurala uygun davranýlmasýný talep ediyor.
ABD Çalýþma Bakanlýðý’nýn maden güvenliðinden sorumlu dairesinin web sitesi, bir bilgi daðý halinde... onlarca link yüzlerce belgeyi görüþe sunuyor. Maden Kazalarý ve Kurtarmaya dair bölümü açtýðýnýzda, elde taþýnan bir aletin resmi karþýnýza çýkýyor. Alet, gece görüþü dürbünü gibi, duman ve alevler arasýndan görüþ saðlayarak geride kalan kimse var mý yok mu, ekranýnda gösteriyor... Aletin altýnda da büyük puntoyla -Buna verecek paranýz gerçekten yok mu- yazýlý... Bakýp -Kaç paraysa alalým- dememek elde deðil.
ABD kömür üretiminde dünya ikincisi, burada da kazalar oluyor, ancak yýllýk ölümler 30-40 arasýnda. ABD Çalýþma Bakanlýðý, raporlarda hep -Madencilik kazalarý önlenebilir kazalardýr- diye tekrarlayarak, madende ölümü ilke olarak reddediyor.
Buna raðmen kaza olursa, sistem dört konuya bakýyor: Ne yanlýþ? Nerede yanlýþ yapýldý? Bu yanlýþ nasýl giderilecek ve bir daha nasýl tekrarlanmayacak? Hafta baþýndan beri ABD’de iki madende üç madenci can verdi. Kazadan sonra müfettiþ duyuru yapýyor: Bu madende bu kazanýn neden olduðunu bilen, önceden gidiþatý gören var mýydý? Hatta güvenliksiz durumlarýn ihbarý için özel telefon numarasý var. Bu hat, Ýspanyolca kullanýma da açýk, çünkü Amerika’da Ýngilizce bilmeyen Ýspanyol asýllý iþçi olabiliyor. Madende olaðanüstü bir durum varsa, durum bakanlýk özel telefonuna 15 dakikada bildirilmek zorunda.
Sonra kaza raporlarý internette herkesin görmesine açýk. Rapor olay yerini görüntülemiþ ve sonuçlarý ilan ediyor. Þu þu olduðu için bu kaza olmuþ. Ve altýnda yazýyor: Bu kazanýn önlenmesi için baþka fikri olan var mý? Ortak tecrübeyi ve birikimi paylaþtýrmaya ve herkesin katký yapmasýna açýk bir sistem var. Belki biri ayný aleti kullanmýþtýr ve bir olay yaþamýþtýr, bir gözlem yapmýþtýr. Bunu paylaþsýn ki, bir daha ayný yanlýþ yapýlmasýn.
Madenci Kurtarma konusundaki belge ve bilgiler de ayný biçimde yüzlerce sayfa ve görüntüden oluþuyor. Madende uyulmasý gereken kurallarý ve adýmlarý görünce, madene iþçi indirmenin uzaya astronot yollamak kadar zor ve ayrýntýlý bir iþ olduðunu görüyorsunuz. Madende kaç kiþi var- sorusuna sistem çare bulmuþ. Giren ve çýkan herkesi otomatik takip ediyorlar. Madenin haritalarý, sürekli yenileniyor. Bu arada madencinin yataða inerken uymasý gereken kurallara bakýnca, madenci olmanýn da hayli eðitim gerektirdiði fark ediliyor. Uyarmýþ: Madene inince bak, yer kaygan mý, yerde moloz, enkaz var mý?
Benzer kural ve mevzuatýn ve resmi izlemenin Türkiye’de olmadýðýný ima etmiyoruz. Ancak her iþte olduðu gibi maden iþinde de uluslararasý standartlar var. Bu standartlar hep ölümler ve acýlý olaylarýn ardýndan edinilen ortak tecrübe ile oluþmuþ. Bu standartlara raðmen yine kaza oluyor. Ama kurala uyulursa bir sonraki kazanýn olmasý ya da can almasý güçleþiyor.
Bütün bunlarýn sonucu þu: Türkiye’ye kömür lazým. Ekonomide kömürü dýþlayamayýz. Ancak kömürü þehit vermeden çýkarmak zorundayýz. Benzer biçimde trafikte de þehit vermeden yolculuk yapmak zorundayýz. Türkiye kömüre -sorun- deðil, çare olarak bakýp, uluslararasý standartta kömürü çýkarabilir ve yakabilir... Dünyada kömüre yeni bir yaklaþým var: Çin kömürle kalkýnýyor. Doðalgazda Rusya’ya baðýmlý kalmak istemeyen ve nükleerden korkan Avrupa kömüre dönüyor. Dünyada elektriðin yüzde 40’ý kömürden üretiliyor. Kömür 2020 yýlýnda petrolü geçip, dünyanýn bir numaralý enerji kaynaðý olacak. Ve de bilinen rezervlerle kömürün dünyada 130-140 yýl daha ömrü kaldý. Halen dünyada kömürü üretebilen herkes üretiyor ve kullanýyor. ABD sonradan kayagazý-doðalgaz buldu, kömür santrallerinden vazgeçme lüksüne eriþti. Kömürde AB standardý, makul bir hedef olabilir. Hem AB’nin de esasý, Avrupa Kömür Birliði’dir. AB, kömür çýkarmayý öðrenerek AB oldu.
twitter.com/selimatalayny
