Çin, ABD borç tahvillerinin en büyük alýcýsý, döviz rezervleri geçen yýla oranla % 4’e yakýn armýþ durumda, kýsacasý ABD’nin en fazla borçlandýðý ülke durumunda. Uzun zamandan beri ABD’nin Çin ile olan rekabeti ve esas ilgi alaný olarak Ortadoðu’yu deðil Çin bölgesini seçtiði biliniyor. Hatta Afganistan’ýn bir sorun yumaðýna dönmesini bile, ABD’nin Rusya-Çin ittifakýna karþý araya yerleþme planý olarak görenler bile bulunuyor.
Söz konusu iki ülke ekonomik güç ve kapasiteleri bakýmýndan karþýlaþtýrýlabilir oyuncular sayýlabilirler, ancak siyasi etki yaratma kapasitelerinin henüz karþýlaþtýrýlabilir olduðu söylenemez. Bununla birlikte, Çin’in sadece Asya’da deðil, Latin Amerika ve Afrika gibi birçok yerde ticaret ya da iþçi kolonileri yoluyla yayýldýðý ve giderek stratejik-askeri konularý da içeren siyasal faaliyetlerde yer almaya çalýþtýðý hissediliyor.
ABD de benzer bir hisse kapýlmýþ olmalý ki, Güney Çin Denizi’nde Filipinler ile Çin arasýnda kýta sahanlýðý sorunu yaþanan bölgede Filipinler ile ortak askeri tatbikat yapýyor. Söz konusu bölgedeki balýkçýlarýn yasa dýþý avlanmasý ve kayalýklarýn aidiyeti gibi sorunlar-bize tanýdýk gelir- taraflarý ihtilaflý hale getirmiþti; þimdi 7 bin askerin katýldýðý askeri tatbikat yapýlýyor.
Mali
Türkiye kendi darbeleriyle uðraþýrken, Afrika’nýn batýsýnda yer alan eski Fransa sömürgesi Mali’de darbe oldu. Libya’da Kaddafi’ye destek veren ve Ýngiliz-Fransýz varlýðýna karþý direnen Tuaregler, Kaddafi kaybettikten sonra Mali’ye dönmüþler ve ülkenin kuzeyindeki bölgenin baðýmsýzlýðý için çatýþmalara girmiþler, sonunda da bu bölgede baðýmsýzlýk ilan etmiþlerdi.
Mali yönetiminin bu süreci yönetemediðini ileri süren ordu yönetime el koymuþ ve tabi baðýmsýzlýk giriþimi de en azýndan bir süreliðine askýya alýnmýþtý. Bugün geçici yönetim var Mali’de ve yakýnda seçimlerin yapýlacaðý duyuruldu. Biz biliyoruz ki her darbenin bir dýþ desteði oluyor ve darbeciler de ülkenin rotasýný bir yandan öteki yana çevirme kaygýsý taþýyor. Mali’deki Tuaregler’in Avrupa merkezli Batý karþýtý olmalarý, eylemlerinin dýþ desteðini nereden aldýklarý sorusunun sorulmasýna yol açarken, benzer biçimde darbecilerin de dýþ tercihlerinin ne yönde olacaðý sorusunu gündeme getiriyor.
Kimin kime destek verdiði açýk olmasa da, kimin kime karþý olduðu belli gibi. Askerler ve Tuaregler Mali’deki Avrupa’yý dýþarý atarken ülkeyi ABD ile Çin’in rekabetine açýyorlar.
Gine Bissau
Afrika’daki ‘paylaþým’ mücadelesinin ne denli keskinleþtiðini bir tek örneðe bakarak genellemek mümkün deðil denebilir; ancak örnek tek deðil. Afrika’nýn doðusundaki bir baþka eski Portekiz sömürgesi olan Gine Bissau’da da üç gün önce bir askeri darbe oldu; baþbakan tutuklandý. Ordu içinde ‘isyancý askerler’ olarak tanýmlanan bir grup, cumhurbaþkanýnýn rezidansýna saldýrmýþ, ardýndan öldürüldüðü haberleri gelmiþti. Bu saldýrý, genel seçim sonuçlarý açýklandýktan hemen sonra olmuþ ve iktidar partisinin yine çok oy almasý bu askerleri harekete geçirmiþti. Ama cumhurbaþkanýný öldürülmesinin esas sebebi, Genelkurmay baþkanýna düzenlenen suikast olmuþ, tamamen ayrý saflarda yer alan cumhurbaþkaný ile genelkurmay baþkaný ülkedeki iki kampýn da simgesi olmuþtu.
Gine Bissau’da da darbenin belirgin sonucu, bölgedeki Avrupa varlýðýnýn dýþarý çýkarýlmasý olarak ifade edilebilir. Bu ülke ‘kokain kapýsý’ olarak adlandýrýlsa da dikkat çekici bir diðer özelliði en fazla Çin gýda yardýmý alan ülkelerden birisi olmasý. Avrupa’nýn dýþlandýðý bu bölgenin de baþka rakip güçlerin, mesela Çin ile ABD’nin yeni ‘paylaþým’ mücadelesine açýldýðý iddia edilebilir mi, emin olmak zor. Ancak ABD’nin Çin’in Afrika merakýndan fazlasýyla rahatsýz olduðuna dikkat çekmeye deðer.
