"Amerika hakimiyetini mi kaybediyor?"
JP Morgan, 8 Ekim 2024
J. P. Morgan, 8 Ekim 2024 tarihli Küresel Araþtýrma baþlýðýný yukarýdaki kelimelerle attý. Ne zaman? Tam da biz geçtiðimiz gün Hürmüz Boðazý üzerinden dünya enerji piyasasýndaki geliþmeleri Orta Doðu'da deðiþtirilmeye çalýþýlan harita/denklem üzerinden okuduktan hemen sonra yaptý.
Ne demiþtik kýsaca: "Petrol fiyatlarý Ýran'ýn Hürmüz Boðazý'ný kapatma tehdidi sonrasý yüzde 5 arttý. Dünyanýn 'düðüm noktasý' olarak adlandýrýlan bu 'dar geçitlerden' biri olan ve dünyada deniz yoluyla taþýnan petrolün üçte birinin Hürmüz Boðazý'ndan geçtiði düþünülünce Ýran'ýn burayý kapatma tehdidi daha iyi anlaþýlýr. Küresel petrol arzýnýn %20'si, LNG arzýnýn %21'i deniz yoluyla taþýnýyor; yani 'az buz deðil'."
Ýþte bunun ekonomi politik boyutu deyince akla bu ticaretin hangi para birimiyle yapýldýðý geliyor. J. P. Morgan küresel araþtýrma raporu diyor ki 'dünya enerji ticaretinin %20'si Amerikan dolarýnýn dýþýnda yürüyor'.
Yani kavga bundan çýkýyor: Rezerv para birimi olarak dünyadaki hakimiyetini tehdit eden unsurlar 'artýyor'.
Neymiþ bu unsurlar, gelin bakalým rapora:
Yani 'yangýn' büyük. Sahne önünde olanlarla sahne arkasýndaki kavga farklýlýk arz ediyor. Tüm dünya gözünü Ýsrail'in Orta Doðu'da pervasýzca þiddetine dikmiþken J. P. Morgan 'zehir zemberek' bu küresel araþtýrmaya zaman, para, insan, yer ayýrýyor.
Ýnsan soramadan edemiyor? Gerçekte ne oluyor? Sistem krizi mi yaþanýyor?
'Enerji iþlemleri gitgide ABD dolarý dýþýndaki para birimleriyle fiyatlanýyor' ifadesi aslýnda süregelen kavganýn özünü anlatýyor. Çünkü arkasýndan gelen cümle durumu 'aydýnlatýyor': "Örneðin doðuya ve güneye doðru ihraç edilen Rus petrol ürünleri, alýcýlarýn yerel para birimleriyle veya Rusya'nýn 'dost' gördüðü ülkelerin para birimleri ile satýlmaya baþlanýyor. Diðer yerler, Hindistan, Çin ve Türkiye dolara alternatif ya kullanýyor ya da arýyorlar."
J.P. Morgan Küresel Emtia Stratejisi Baþkaný Natasha Kaneva þunlarý söylüyor: "Dünya petrolünün büyük bir kýsmý hala dolar ile satýlýyor. Ancak, dünyanýn ikinci en büyük petrol ihracatçýsý Rusya'nýn petrol ihraç ürünlerini alýcýlarýnýn yerel para birimleriyle satmasýyla birlikte diðer üreticiler de kendilerini onu takip ederken bulabilir."
Yalnýz þu cümle sanki yazanlarýn biraz da olsa 'yüreklerine su serpiyor' ya da 'züðürt tesellisi' mi 'pembe masallar' mý demek gerekiyor?: "Diðer yandan dolardan çeþitlendirme ile uzaklaþma yükselen bir trend olsa da dolarýn hakimiyetini destekleyen faktörlerin kökü saðlam ve anlamlý de-dolarizasyon muhtemelen onlarca yýl sürecek."
