Mart 1917’de Ýngilizler Baðdat’a güneyden, Basra’dan ilerliyordu. Halil Paþa komutasýndaki Osmanlý Ordusu, kentin 30-35 km güneyinde Dicle ile Diyala nehirlerinin buluþtuðu yerde mevzilenmiþ, Baðdat’ý savunmaya hazýrdý. General Maude, dýþarýdan çevirme ile kuzeye yöneldi. Osmanlý birlikleri de ayný þekilde kuzeye ilerlediler. Diyala tarafýnda az asker býrakýlmýþtý. Maude 10 Mart’ta bu kanada yüklendi ve Osmanlý askerini daðýttý. Halil Paþa 10-11 Mart’ta Baðdat’ý boþaltarak kentin kuzeyinde yeniden mevzilenmeye çalýþtý. Ýngiliz ordusu ise çatýþmadan Baðdat’a girdi... Baðdat böyle düþtü...
1917’den sonra Baðdat Nisan 2003’te Amerikan ordusunca iþgal edildi... Þimdi de Haziran 2014’te Baðdat’ýn, aralarýnda terör örgütü ÝÞÝD’in de yer aldýðý Sünni milislerce ele geçirilme riski izleniyor. 1917’den sonra geçen yaklaþýk 100 yýllýk çizgiye bakýnca, Baðdat’ýn iyi ellerde kalmadýðý söylenebilir. Ortadoðu’nun en önemli baþkentlerinden birinin günümüzde bir etnik çatýþmanýn en deðerli hedefi haline gelmesi, gidiþatýn acý özetidir.
Baðdat’ýn durumu, Irak’ýn siyasi çýkmazýnýn da bir özeti. Son bilgilere göre, asi milisler Baðdat’a 100 km uzaktaki Balad’da önemli bir askeri üssü kuþatmýþ durumdalar. Ayrýca 200 km uzaktaki Hadisa Barajý civarýnda çatýþmalar var. Fýrat üzerindeki barajýn kapaklarýnýn asilerce kontrolsüz açýlmasý halinde aþaðý alanlarýn aðýr sel altýnda kalma ihtimali var. Son haberlerde Baðdat birlikleri sel riskini azaltmak için baraj kapaklarýný kontrollü açmaya çalýþýyordu
Analistler Baðdat’ýn hemen düþmeyeceðini, ÝÞÝD ve diðer milislerin Baðdat’a uzanmalarý halinde çok geniþ alanda az güçle zayýf kalacaklarýný söylemekteler. Ayrýca Irak ordusu adýna ne varsa Baðdat önüne yýðýlmýþ durumda.
Bu tabloda Irak’taki kilit oyunculardan ABD bekleme, Ýran mevzi kazanma, Suriye de Þam üzerindeki baskýyý azaltma amacýnda. ABD’nin son yollanan özel kuvvetlerle birlikte Irak’ta 500 kadar askeri var. Özel kuvvetler, küçük timler halinde Irak Ordusu’ndan arta kalan birlikleri düzenleme ve iþe yarar hale getirme çabasýndalar. ABD siyasi olarak Baðdat’ta yeni bir hükümet istiyor. Hükümet kurulma süreci hem baþladý hem baþlamadý. Yeni hükümet kurulduktan sonra ABD, askeri operasyonlar için daha fazla zemin kazanacak. Ayrýca ABD hesaplamasýna göre: ÝÞÝD’in arkasýndaki genel Sünni desteði, Baðdat’taki yeni siyasi formülle ortadan kalkacak. Sünniler yeni hükümete katýlýp ayaklanmadan uzaklaþýrsa, ÝÞÝD’in birkaç bin milislik gücünün etkisiz kalmasý bekleniyor.
Maliki ise hem Baðdat’taki gücüne hem de Baðdat’ýn güneyinden baþlayan Þii nüfusa ve de Ýran’a güveniyor. Ýran, Maliki rejimine askeri destek saðlýyor. ABD Sünnileri ve Kürtleri siyasi sürece katmaya çalýþýrken, Ýran Baðdat’ta Þii aðýrlýklý gücün devamýndan yana. Bu arada Þii milislerin çatýþmaya girip girmeyecekleri izleniyor. Irak Ordusu denen adý var kendi yok oluþum da halen Þii birliklerden oluþuyor... Baðdat’taki siyasi yapý için ABD ve Ýran’ýn ne noktada uzlaþýp, ne noktada çatýþacaklarý ayrý bir soru. Çünkü yeni hükümet kuruluyormuþ gibi yapýlýp sonra iþin yokuþa sürülmesi ve Þiilerin zamana oynamasý ihtimali daha fazla. Krizin zamana yayýlmasý, Irak’taki parçalanmayý keskinleþtirecek bir durum.
Suriye’ye gelince... Þam’ýn Irak’ta bombardýmana giriþmesi, daha çok medyatik ve siyasi mesaj vermeye yönelik bir manevra. Maliki, Þam’dan Þii dayanýþmasý görmekten memnun.
ABD Irak’ta ne Þam ne Tahran müdahalesi istiyor ve iki tarafa da -Irak’tan uzak dur- çaðrýsý yapýyor. Ancak buna uyulmazsa yaptýrým pek yok. ÝÞÝD’in doðum yeri Suriye. ABD ÝÞÝD ve diðer aþýrýlýklarýn Esad rejiminin uyguladýðý þiddet yüzünden baþladýðýný söylüyor. Beyaz Saray Sözcüsü, Esad rejiminin müdahalesinin Irak’ta çözüm olmayacaðýný, çözümün Irak güvenlik güçlerinden geleceðini vurguladý.
ABD þu aþamada hala -Irak- diye bir devletin devamýna ve üç etnik grubun uzlaþmasýna dayalý bir siyasi çözüme kaðýt üzerinde inanýyor, ya da kaðýttan okunan ifadeler bu yönde. Bu yolun kapandýðý anlaþýlýrsa ne olacaðý ve ne yapýlacaðý konusunda henüz bir iþaret yok. O zaman felaket senaryolarý konuþulacak. Irak’ta önceden yazýlan senaryolarýn iþlemediðiný hatýrda tutarak, günlük geliþmeleri izlemek gerekiyor.
twitter.com/selimatalayny
