Ýþçi ile iþveren arasýnda iþ sözleþmesi yapýlýrken karþýlýklý olarak deneme süresine ihtiyaç duyulabilir.
Ýþveren tarafýndan deneme süresine ihtiyaç duyulmasýnýn sebeplerini, iþçinin çalýþma sisteminin iþyerine uygunluðunu deðerlendirmesi, iþçinin bilgisi, yetkinlikleri, çalýþkanlýðý konusunda bilgi sahibi olmak istemesi gibi unsurlar oluþturabilir.
Bu sebepler iþçi açýsýndan ise iþyerindeki çalýþma koþullarýný, iþyeri kültürü ve yapýlan iþin kendisine uygunluðunu anlayabilmesi olarak ifade edilebilir.
Deneme süreli iþ sözleþmesi, 4857 sayýlý Ýþ Kanunu'nun 15. maddesinde þu þekilde hüküm altýna alýnmýþtýr:
"Taraflarca iþ sözleþmesine bir deneme kaydý konulduðunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iþ sözleþmeleriyle dört aya kadar uzatýlabilir.
Deneme süresi içinde taraflar iþ sözleþmesini bildirim süresine gerek olmaksýzýn ve tazminatsýz feshedebilir. Ýþçinin çalýþtýðý günler için ücret ve diðer haklarý saklýdýr."
Ýlgili hüküm uyarýnca deneme süresi en fazla iki ay olabilecektir.
Buna karþýn toplu iþ sözleþmesi olan iþyerlerinde deneme süresinin toplu iþ sözleþmesi hükmüne dayanarak dört aya kadar uygulanabilmesi mümkündür.
Bireysel iþ sözleþmelerinde iki aylýk deneme süresi üst sýnýrý ifade etmekle beraber, iki aydan daha kýsa deneme süresi uygulanmasýnda veya iþ sözleþmesine deneme süresi konulmamasýnda bir engel bulunmamaktadýr.
Deneme süresi içinde kalmak kaydýyla iþçi veya iþveren Ýþ Kanunu'nun 17. maddesinde hüküm altýna alýnan ihbar sürelerine uymadan ve feshe baðlý tazminatlar gündeme gelmeden iþ sözleþmesini bitirebilirler.
Bu durum Yargýtay kararlarýnda da deneme süresi içinde iþçi veya iþvereni, iþ sözleþmesini bildirim süresine gerek olmadan ve tazminatsýz þekilde feshedebileceði ifade edilmektedir (Yargýtay 9. HD. 02.07.2018 gün, 2017/3173 E, 2018/14254 K.).
Deneme süresinde olan iþçinin Sosyal Güvenlik Kurumu'na iþe giriþ bildiriminin yapýlmasý zorunluluktur. Diðer bir deyiþle deneme süresinde de iþçi sigortalý yapýlýr ve tüm yasal haklardan faydalanýr.
Ýþçinin deneme süresinde çalýþtýðý gün sayýsý ve prime esas kazançlarý mutlaka bildirilmelidir.
Ýþçi deneme süresi içinde olsa dahi fesih anýna kadar geçen sürede oluþan ücret ve diðer tüm iþçilik haklarýna sahip olacaktýr. Kýdem süresi ve ilerleyen süreçte gündeme gelebilecek olan kýdem tazminatýnýn tespitinde, deneme süresi olarak iþçinin iþe ilk baþladýðý tarih dikkate alýnacaktýr.
Deneme süresi konulmadan iþ sözleþmesinin imzalandýðý ve iþ iliþkisinin baþladýðý durumda, taraflar bildirimsiz ve tazminatsýz fesih süreçlerini iþletemeyeceklerdir.
Örneðin, iþ sözleþmesinde deneme süresi hükmü yer almayan iþçi, iþyerinde bir gün çalýþýp istifa ederse, taraflarýn iki haftalýk ihbar süresine uymasý gerekmektedir. Ýhbar sürelerine uymayan tarafýn ihbar tazminatý ödemesi gerektiði unutulmamalýdýr.
Son olarak emeklilik sonrasý ayný iþyerinde, ayný görevinde çalýþmaya devam edecek olan iþçiler için iþ sözleþmesine yeniden deneme süresi konulmasý uygun olmayacaktýr. Nihayetinde deneme süresi bir nevi taraflarýn iþ iliþkisinde birbirlerini tanýmalarýna fýrsat veren süreyi ifade etmektedir.
