Gerek çalýþan ve gerekse de iþveren ve iþyeri açýsýndan yeni iþ iliþkilerinde karþýlýklý beklentilerin karþýlanýp karþýlanmadýðýnýn görülebilmesi için bir tanýma (deneme) süresi olmasý önemlidir.
Dolayýsýyla da Ýþ Kanunu iþçi ve iþverenlerin, yeni bir iþ iliþkisinde birbirlerini tanýyabilmeleri, iþçinin çalýþma koþullarýnýn uygunluðunu görebilmeleri ve iþverenin de çalýþtýracaðý iþçiyi daha iyi tanýmasý ve iþyerine yapacaðý katkýyý belirleyebilmesi, bunun sonucunda da herhangi bir taraflarýn iþ sözleþmelerini herhangi bir ihbar süresi vermelerine gerek kalmadan sona erdirebilmeleri için sözleþmelere deneme süresi konulmasýna izin vermektedir.
Deneme süresi, iþçi veya iþverene deneme süresi içinde iþ sözleþmesinin tazminatsýz veya bildirim süresine gerek kalmadan feshedilebilmesine olanak tanýmaktadýr. Deneme süresinde iþçinin yasalarla kendisine verilen özlük ve iþçilik haklarýndan faydalanmasý ve bu baðlamda çalýþmasý karþýlýðýnda ücret almasý mümkündür.
4857 Sayýlý Ýþ Kanunu’nun 15. Maddesi “taraflarca iþ sözleþmesine bir deneme kaydý konulduðunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak, deneme süresi toplu iþ sözleþmeleriyle dört aya kadar uzatýlabilir. Deneme süresi içinde taraflar iþ sözleþmesini bildirim süresine gerek olmaksýzýn ve tazminatsýz olarak feshedebilir, iþçinin çalýþtýðý günler için ücret ve diðer haklarý saklýdýr” hükmüne yer vermiþtir.
Bu yasa hükmüne göre, iþ sözleþmelerinde en çok “iki ay” ve sendikalarla yapýlacak toplu iþ sözleþmelerinde de ‘dört ay’ olabilecek þekilde deneme süresi belirlenebilmektedir.
Deneme süresi içinde taraflarýn iþ sözleþmesini bildirim süresine gerek olmaksýzýn ve tazminatsýz olarak feshedebileceklerinden deneme süresinin en önemli uygulama alaný ihbar süresi ve ihbar tazminatýdýr.
Ýþ Kanunu’nda, kýdem tazminatý, yýllýk izin ve iþ güvencesi hükümlerinin aksine, ihbar süresi ve ihbar tazminatý için herhangi bir asgari çalýþma süresi þartý aranmamýþtýr. Bu nedenle, iþ sözleþmelerinde deneme süresinin konulmadýðý durumlarda, iþçi 1 gün bile çalýþýp iþten çýkartýlsa en az 2 haftalýk ücreti tutarýnda ihbar süresi/ tazminatý gündeme gelecektir.
Deneme süresine yönelik bir anlaþma söz konusu ise, iþ sözleþmesini deneme süresi içinde feshedecek iþçi veya iþveren açýsýndan, bildirim þartý ve ihbar tazminatý yükümlülüðü söz konusu olmayacaktýr.
Bazý iþyerlerinde deneme süresinde sigortalý olunmayacaðý yönünde yanlýþ bir bilgi olduðu görülmektedir. Deneme süresinde iþçi diðer çalýþanlar gibi ücret alacaðý gibi iþçinin Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) sigortalý olarak bildiriminin yapýlmasý da zorunludur.
Özellikle bazý iþyerlerinde deneme süresinde olduðu iddiasýyla iþçinin SGK’ya bildirilmediði ve sigortalý yapýlmadýðý görülmektedir. Açýk bir þekilde deneme süresinde olan kiþiler de sigortalý olmak zorunda olduðunu belirtmemiz gerekir.
Ýþçinin deneme süresinde çalýþmaya baþladýðý tarih, kýdem tazminatýnýn baþlangýç tarihi olarak dikkate alýnacaktýr. Eðer deneme süresinde iþçinin sigorta primleri ödenmemiþ ise iþ mahkemesinde hizmet tespit davasý açarak sigortasýz çalýþtýrýldýðý günleri tespit ettirebilir. Ayrýca ücreti ve diðer haklarý ödenmemiþ ise bunlarý da talep edebilir.
