Benim en favori bitkilerim arasýnda ginseng kökünün en önde geldiðini sýk sýk köþe yazýlarýmda belirtirim. Tek baþýna bir saðlýk savaþçýsý; kalp-damar hastalýklarý, endokrin bozukluklar, kanserler, psikolojik sorunlar, yaþlýlýða baðlý problemler, cinsel yetersizlikler vd. Bu etkileri araþtýrmak üzere sadece ginseng araþtýrmalarý yapan kurumlar bulunuyor ve yürütülen deneysel, epidemiyolojik ya da klinik çalýþmalar ile de bu etkileri ortaya konuluyor.
Ancak bu etkilerin saðlanabilmesi için doðru ginseng kökünün doðru þekilde kullanýlmasý önemli. Geleneksel Çin Týbbý öðretisinde Amerikan ginsengi (Panax quinquefolius) uykusuzluk, stres, çarpýntý, ve baþaðrýsý gibi ‘serin’ veya ‘yin’ belirtilerin tedavisinde etkili. Buna karþýlýk Kore ginsengi (Panax ginseng) yüksek ateþ, aþýrý sinirlilik vb. soðuk hastalýklar olarak sýnýflanan ‘sýcak’ veya ‘yang’ belirtilerin tedavisinde önerilmektedir. Kore ginsenginin de hazýrlanýþ þekline göre iki farklý tipi bulunmaktadýr. ‘Beyaz ginseng’ 6 yýllýk ginseng köklerinin açýk havada kurutulmasý ile hazýrlanýrken, ‘kýrmýzý ginseng’ topraktan çýkarýlan taze ginseng kökleri 2-3 saat 98-100 santigrat derecede su buharý ile piþirildikten sonra kurutularak elde ediliyor. Yapýlan çalýþmalar bu ýsýl iþlemle kýrmýzý ginseng içerisinde meydana gelen deðiþiklikler nedeniyle etkisinin beyaz ginsengten farklý olduðunu ortaya koyuyor.
Ginsengin bu yararlý etkilerine raðmen bazý ginseng ürünlerinin uzun süreli kullanýmýyla; ‘Ginseng suistimal sendromu’ olarak adlandýrýlan yüksek kan basýncý, sinirlilik, uykusuzluk, cilt döküntüleri, sabah ishali gibi þikayetlerin görülebildiði bildiriliyor. Bu durumun yukarýdaki farklý ginseng tipleri ile ilþkisi çok yeni yayýmlanan bir insan çalýþmasý ile incelenmiþ.
Kore’de yürütülen çalýþmada yaþlarý 15 ile 37 arasýnda 15 genç erkek saðlýklý gönüllü belirli kriterlere göre seçilerek çalýþmaya dahil ediliyor. Yedi gün boyunca günde 3 defa 1500 mg kýrmýzý ginseng kök tozu içeren kapsülleri (KG) almalarý isteniyor. Gönüllüler KG verilmeden bir gün önce ve 7 günlük uygulama süresi sonunda klinikte bir gece boyunca ‘polisomnograf’ cihazýna baðlanarak uyku deðerleri (22 farklý parametre) ölçülüyor. Ýki ölçüm arasýndaki toplam uyku süresi, uyku etkinliði (yatakta geçirilen süreye karþý uyku süresi hesaplanarak), uykunun safhalarýnýn birbirine oraný gibi deðerler karþýlaþtýrýlarak deðerlendiriliyor.
Kýrmýzý ginseng kökünün uykuya dalma süresini kýsalttýðý ve uyku etkinliðini artýrdýðý istatiksel olarak gözlemlendi. Ama kuvvetlendirilmek için kafein eklenenlere dikkat.
Yapýlan deðerlendirmeler sonucunda KG’nin gönüllülerin uykuya dalma süresini istatiksel olarak belirgin bir þekilde kýsalttýðý ve uyku etkiliðini ise belirgin bir þekilde artýrdýðý gözlemlenmiþ. Araþtýrýcýlar uyku davranýþlarý üzerinde kýrmýzý ginsengin etkisinin beyaz ginseng’den farklý olduðunu belirtiyorlar.
Bazý hususlarý belirtmekte yarar görüyorum. Gerçek ginseng kökünün yüksek maddi deðeri nedeniyle, etkisi düþük farklý türler (diðer Panax türler) ya da tamamen farklý bitkiler (Sibirya ginsengi, Hint ginsengi, Brezilya ginsengi vd.) veya toprakta 6 yýl geçirmemiþ ginseng kökleri (etkili olmasý için bu gerekli) gibi etkisiz ürünlerin pazarlandýðý sýklýkla görülüyor. Ayrýca bazý besin destekleri içerisine ginsengin etkisini kuvvetlendirmek için kafein gibi enerji veren maddeler katýlýyor. Bu durumda kiþi kendisini enerjik hissediyor ama kafeine baðlý olarak uykusuzluk, yüksek tansiyon, midede yanma gibi olumsuz belirtiler ile karþý karþýya kalabiliyor. Yukarýda bahsettiðim çalýþmada kök tozu günde 3 defa 1500 miligram verilmiþ ancak kök özütü içeren bir ürün kullanýyorsanýz, 200 ile 400 miligramdan fazla olmamalý. Benim þahsen bir önerim ise ginseng ürünlerini tercihen sabahlarý 1-2 adet alýn, akþamlarý kullanmayýnýz.
