Ýtalya, dünyada son yýllarda çarþafa dolaþan kapitalizmin önemli merkezidir. Ýtalya siyaseti biraz daha karýþýrsa, Ýtalya yine kapitalist kalýr, ama Euro’da kalmayabilir... Ýtalya’nýn kapitalizm macerasý eskiye gider. Kapitalizmi yani çarþýyý, kilise ve siyasetle kaynaþtýrmayý baþarmýþlardýr. Bugün de ayný marifeti sürdürürler. Ýtalya kendi baþýna kalsa, krizi de aþar. Ama Euro ile deðil, Liret ile.
Ýtalya þehir devletleri ile bölük pörçük iken kapitalizm icraatýna baþladý. Mesela Cenova ile Venedik... Bu iki kentin ekecek topraðý yoktu ama limaný, ticaret yolu, denizcisi ve gemi inþaatý vardý. Ýki kent 12. yüzyýlda ticaret merkezi-finans merkezi olmaya yöneldiler.
1408 yýlýnda Cenova’da San Giorgio iþhanýnda toplanan ve kentin önde gelen tacir ailelerini temsil eden 8 adam, San Giorgio tasarruf sandýðýný kurdu. Sonra San Giorgio Bankasý dediler... Neden: Cenova kenti borç içindeydi, ama vergi toplama gücü de vardý. San Giorgio Bankasý kentin maliyesini üstlendi: Banka vergileri toplayacak, borçlarý ödeyecek, gelir yaratacak, karþýlýðýnda da yüzde 7 faiz alacaktý. Dünyanýn modern sisteme en yakýn ilk bankasý olarak bilinir. Diðer finans merkezi Londra’da benzer icraatlar çok daha sonra baþlar.
1407’de Ýtalya’da bu iþler olurken, doðuda Osmanlý Devleti vardý ama devlet, Fetret Devri kargaþasýndaydý. Fetret, zayýflýk demektir.
San Giorgio Bankasý kenti çekip çevirdi, denizcilere kredi verdi, ticaret seferleri finanse edip, maldan navlundan komisyon aldý. Cenova denizcileri risk daðýtmayý öðrendiler. Sefere mahsuben yüke ve gemiye ortaklaþa para koyup kara ve zarara hissedar oldular. Deniz ticaret sigortasý böyle baþladý. Kristof Kolomb bu bankanýn müþterisiydi.
Bu iþler tabii ki kolay olmadý. Ondan öncesinde Cenova ile Venedik’in kýyasýya rekabeti vardý. Ýki þehir devleti de denizcilik ve ticaret iþindeydi. Sýk sýk savaþacak kadar kanlý-býçaklýydýlar. Hatta 1380’de son büyük savaþta Venedik, Cenova’nýn dev filosunu yok etmiþti.
Bir yoruma göre iki kent o kadar zengindi ki, 1380’e dek birbirleriyle savaþmalarý, birbirlerine hasar vermeleri, gemi batýrmalarý onarýlmaz zarar vermiyordu. Ancak 1380’de büyük filo gidince ve Cenova borca batýnca savaþ, rekabet pahalý gelmeye baþladý. Ve bu noktada iki kent birbirlerine tahammül etmeye, kendi bildikleri iþi yapmaya baþladý. Yine savaþacaklardý, ama birbirleriyle deðil. Sonuç, kapitalizmin bir baþka aþamasýydý: Rekabet ederken mutlaka savaþmana ve birbirini yok etmene gerek yok. Birbirine tahammül et, iþini yap, paraný kazan. Yani akýllý ol!
1380’de Ýtalya’da bunlar olurken Sofya’nýn Osmanlý fethine altý yýl, Birinci Kosova Savaþý’na da dokuz yýl vardý. Balkanlar’a yeni geliyorduk.
1380’den önce de sonra da hem Cenova hem Venedik zaten herkesle savaþýyordu. Birinci Haçlý Seferi 11. yüzyýlda Cenova ve Pisa’nin marifetiydi. Hesapta dini nedenler vardý, ama asýl mesele doðuda ticaret sahasý kazanmaktý. Venedik tacirleri çoktan Ýstanbul limanýnýn faydasýný keþfetmiþti.
1202-1204 Dördüncü Haçlý Seferi, Venedikliler’in elde silah çýktýklarý bir ticaret fuarýydý. Bizans kenti olan Ýstanbul’u ele geçirip yaðmaladýlar. Venedik’teki ziyade dekorasyon malzemesi Ýstanbul’dandýr. Ticari kavga Katolik-Ortodoks kavgasýna dönmüþtü. Bu kanlý zafer sonunda Venedik tacirleri hem Ýstanbul’da kalýcý dükkan açýp, hem de Karadeniz limanlarýna açýldýlar.
Baþa dönersek, Cenova’nýn San Giorgio Bankasý hem kapitalizmin temeli, hem de bugün kullanýlan çoðu faydalý mali ticari iþin kaynaðýdýr. Mesela çift giriþli defter tutmayý o bankada baþlattýlar: Giren-Borç oldu, Çýkan-Alacak... Kamu alacaðýna mahsuben tahvil çýkarma, amortisman fonu, kuponlu tahvil, kamunun vergi gelirini artýrmasý, faiz indirimiyle ekonomik canlanma, takasbank hep Ceneviz icadýdýr.
Bu banka 1805’e kadar yaþadý. Yerini benzer bankalara býraktý. 400 yýl ayakta kalmasýnýn en önemli nedenlerinden biri: Banka devlete kredi veriyordu, ama devlet arada iflas noktasýna gelince, gýrtlaða basýp tahsilata giriþip devleti batýrmayý hiç denemedi... Altýn yumurtlayan tavuðu kesmenin ve kelle alma yetkisi olan devletle itiþmenin kapitalizmde yeri yoktu. Çünkü banka ve yöneticileri, doðduklarý topraklarda iþ yapýyorlardý. Yani yolcu deðil, hancýydýlar. Cenova dediðin, nihayetinde hap kadar yerdi.
twitter.com/selimatalayny
